Από την Ιοκάστη Αλειφεροπούλου
Ήταν 10 Ιουνίου όταν ο πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης, παρουσίασε το πρόγραμμα Δημόσιας Υγείας «Φώφη Γεννηματά», με στόχο την πρώιμη διάγνωση του καρκίνου του μαστού – τον πιο συχνά διαγνωσμένο καρκίνο στις χώρες της ΕΕ και την πρώτη αιτία θανάτου από καρκίνο στις γυναίκες στην Ευρώπη.
Στο πλαίσιο του προγράμματος, περίπου 1,3 εκατομμύρια γυναίκες ηλικίας 50-69 ετών θα ειδοποιηθούν μέσω SMS ή ηλεκτρονικού ταχυδρομείου να κλείσουν ραντεβού για ψηφιακή μαστογραφία σε οποιοδήποτε συνεργαζόμενο κέντρο της περιοχής τους (δημόσιο ή ιδιωτικό), χωρίς οικονομική επιβάρυνση. Επιπλέον, σε περίπτωση ευρημάτων, δίνεται η δυνατότητα περαιτέρω κλινικού ελέγχου από τον γιατρό και πρόσθετων εξετάσεων.
Αν και αναγνώρισε ότι πρόκειται αναμφισβήτητα για θετικό βήμα, η αξιωματική αντιπολίτευση στηλίτευσε -μεταξύ άλλων- το γεγονός ότι το πρόγραμμα δεν απευθύνεται σε όλες τις ηλικιακές ομάδες. Διατύπωσε, επίσης, αμφιβολίες για την διασφάλιση της χρηματοδότησής του.
Η Γενική Γραμματέας Δημόσιας Υγείας, Ειρήνη Αγαπηδάκη -το πρόσωπο που εμπνεύστηκε την εν λόγω δράση- μιλά στο «IN» για την λογική πίσω από ένα πρόγραμμα προσυμπτωματικού ελέγχου. Προαναγγέλλει, παράλληλα, την έναρξη αντίστοιχων προγραμμάτων για τρεις ακόμη θεραπευτικές κατηγορίες.
Κυρία Αγαπηδάκη, σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, το 13,3% όλων των νέων διαγνώσεων καρκίνου στην Ευρωπαϊκή Ένωση αφορά σε περιπτώσεις καρκίνου του μαστού. Η χώρα μας ακολουθεί αυτό το μοτίβο;
Με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία για το 2020, από το σύνολο των νέων διαγνώσεων στη χώρα μας, οι 24,3% αφορούσαν γυναίκες ηλικίας 40-54 ετών, το 43,2% αφορούσε γυναίκες 50-69 ετών και το 32,5% αφορούσε γυναίκες ηλικίας 65-79 ετών. Τα αντίστοιχα ποσοστά στην Ευρώπη είναι 22,9% για τις γυναίκες 40-54 ετών, 46,1% για τις γυναίκες 50-69 ετών και 30,9% για τις γυναίκες 65-79 ετών. Βλέπουμε λοιπόν ότι η κατανομή είναι παρόμοια, όμως τα στοιχεία δείχνουν ότι η κρισιμότερη ομάδα είναι εκείνη των 50-69 ετών.
Ποιες ηλικίες χαρακτηρίζονται κρίσιμες και γιατί;
Όπως σημειώσαμε ήδη, πρόκειται για την ηλικιακή ομάδα 50-69 ετών όπου έχουμε 215,5 νέες διαγνώσεις καρκίνου του μαστού ανά 100.000 πληθυσμού που αντιστοιχεί στο 31,8% των νέων διαγνώσεων καρκίνου σε αυτή την ηλικιακή ομάδα, με την θνησιμότητα να φτάνει στους 42,7 θανάτους ανά 100.000 πληθυσμού. Η ηλικιακή ομάδα 50-69 είναι κρίσιμη, γιατί σε αντίθεση με αυτό που συμβαίνει στις ομάδες 40-54 και 65-79, τα τελευταία χρόνια ο ρυθμός μείωσης των θανάτων για την ομάδα αυτή είναι σημαντικά μικρότερος, που σημαίνει ότι οι γυναίκες πάνε στον γιατρό όταν πλέον είναι αρκετά αργά.
Εκτός από την ηλικία, ποιοι άλλοι παράγοντες ευθύνονται για την ανάπτυξη καρκίνου του μαστού;
Υπάρχουν πολλοί μη τροποποιήσιμοι παράγοντες που σχετίζονται με την εμφάνιση του καρκίνου του μαστού, όπως το φύλο, η ηλικία, η γενετική/κληρονομική προδιάθεση και βέβαια οι τροποποιήσιμοι, που αφορούν όχι μόνο τον καρκίνο του μαστού, αλλά τις κυριότερες μορφές χρόνιων νοσημάτων (καρκίνος, καρδιαγγειακά και Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια) και είναι η ανθυγιεινή διατροφή, η έλλειψη σωματικής δραστηριότητας, το κάπνισμα και η κατάχρηση αλκοόλ.
Τι σημαίνει διάγνωση του καρκίνου του μαστού σε πρώιμο στάδιο;
Έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου του μαστού σημαίνει περισσότερα χρόνια υγιούς ζωής και όχι απλώς παράταση της ζωής. Για να γίνει πιο σαφές το πόσο σημαντικό είναι να συμμετέχουν οι γυναίκες σε τέτοια προγράμματα, αρκεί να πούμε το εξής: σύμφωνα με τα ερευνητικά δεδομένα, για κάθε 45 γυναίκες ηλικίας 50 ετών και άνω που κάνουν μαστογραφία στο πλαίσιο προγράμματος πληθυσμιακού ελέγχου για τον καρκίνο του μαστού, οι γυναίκες στη χώρα μας κερδίζουν 1 έτος ζωής. Αυτό δεν το κερδίζουμε όταν πηγαίνουμε απλώς ατομικά στον ιατρό και απουσιάζουν τα πληθυσμιακά προγράμματα. Για αυτό οι περισσότερες χώρες εφαρμόζουν αντίστοιχες δράσεις και όλοι οι διεθνείς φορείς επιμένουν στην εφαρμογή τους. Η νοσηρότητα και η θνησιμότητα των κυριότερων χρόνιων νοσημάτων μπορεί να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά μόνο με παρεμβάσεις Δημόσιας Υγείας και όχι απλώς με την κλινική ιατρική.
Πώς εξασφαλίζει το πρόγραμμα «Φώφη Γεννηματά», την έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου του μαστού στις γυναίκες 50-69 ετών;
H διάγνωση σε πρώιμο στάδιο συνδέεται και με τη μέθοδο θεραπείας. Οι γυναίκες που συμμετέχουν σε εθνικά προγράμματα προσυμπτωματικού ελέγχου για τον καρκίνο του μαστού, είναι λιγότερο πιθανό να υποστούν μαστεκτομή & χημειοθεραπεία, εξαιτίας ακριβώς του εντοπισμού σε πρώιμο στάδιο, που επιτρέπει πιο αποτελεσματική αντιμετώπιση. Μάλιστα, αξίζει να σημειώσουμε ότι οι γυναίκες που ωφελούνται περισσότερο από το πρόγραμμα είναι όσες ανήκουν στη λεγόμενη «μεσαία τάξη» και τα χαμηλότερα στρώματα, που όπως δείχνει η έρευνα είναι εκείνες που κάνουν σπανιότερα προληπτικές εξετάσεις εξαιτίας των εμποδίων στην πρόσβαση, εμφανίζουν συχνότερα καρκίνο του μαστού σε προχωρημένο στάδιο, με αποτέλεσμα να έχουν πολύ χειρότερα ποσοστά επιβίωσης.
Πόσες γυναίκες αφορά το πρόγραμμα και πώς λειτουργεί;
Το πρόγραμμα αφορά όλες τις γυναίκες ηλικίας 50 ετών έως και 69 ετών στη χώρα μας, οι οποίες έχουν ΑΜΚΑ. Εξαιρούνται όσες έχουν κάνει μαστογραφία κατά τη διάρκεια του προηγούμενου έτους είτε έχουν νοσήσει από καρκίνο του μαστού την τελευταία πενταετία. Οι ευρωπαϊκές κατευθυντήριες οδηγίες συστήνουν τη διενέργεια ψηφιακής μαστογραφίας σε γυναίκες 50-69 ετών κάθε δύο χρόνια. Ως εκ τούτου, όταν μια γυναίκα έχει πραγματοποιήσει κατά το προηγούμενο έτος την εξέταση, δε συστήνεται να την πραγματοποιήσει ξανά κατά τη διάρκεια του τρέχοντος έτους, στο πλαίσιο του προγράμματος πληθυσμιακού ελέγχου. Αυτό ωστόσο δε σημαίνει ότι, αν συντρέχουν άλλοι λόγοι, η γυναίκα δε μπορεί να κάνει κανονικά τις εξετάσεις της-φυσικά και μπορεί, ανάλογα με τις οδηγίες του ιατρού της και όσα ισχύουν από τον ΕΟΠΥΥ. Μιλάμε αποκλειστικά για όσα ισχύουν στο πλαίσιο του προγράμματος Φώφη Γεννηματά και όχι για τη συμβατική διαδικασία του ΕΟΠΥΥ που αφορά το κλινικό πλαίσιο.
Πόσα sms έχουν σταλεί στους περίπου δύο μήνες λειτουργίας του προγράμματος και σε τι ποσοστό ανταποκρίθηκαν θετικά οι δικαιούχοι;
Η αποστολή των SMS και η έκδοση των παραπεμπτικών γίνεται σταδιακά, ανά ηλικιακή ομάδα. Έτσι, έχει ολοκληρωθεί η διαδικασία για τις γυναίκες που ανήκουν στην ομάδα 50-54 και ολοκληρώνεται για εκείνες που ανήκουν στην ομάδα 55-59. Στη συνέχεια θα εκδοθούν τα παραπεμπτικά για την ηλικιακή ομάδα 60-64 ετών και τον Σεπτέμβριο για την ομάδα 65-69 ετών. Μετά την ολοκλήρωση της αποστολής μηνυμάτων και την έκδοση των σχετικών παραπεμπτικών για όλες τις ομάδες, θα ακολουθήσει μήνυμα υπενθύμισης σε εύλογο χρονικό διάστημα.
Η διάρκεια των παραπεμπτικών είναι ένα έτος. Το σημειώνω επειδή το παραπεμπτικό έχει πάνω την ημερομηνία έκδοσης και πολλές γυναίκες θεωρούν ότι αυτή είναι η διάρκεια του. Δεν είναι έτσι, η διάρκεια είναι 12 μήνες και μπορεί η γυναίκα οποιαδήποτε στιγμή μέσα σε αυτό το διάστημα να κάνει την εξέταση της.
Στον πρώτο ενάμιση μήνα του προγράμματος έχουν εκδοθεί περίπου 350.000 παραπεμπτικά, άυλα και μη. Όσες έχουν ενεργοποιήσει την άυλη συνταγογράφηση λαμβάνουν το άυλο παραπεμπτικό με SMS. Εκείνες που δεν έχουν άυλη, αρκεί να μπουν απλώς στην ιστοσελίδα mastografia.gov.gr, να δουν τα συνεργαζόμενα κέντρα του προγράμματος στην περιοχή τους και να κλείσουν ραντεβού με τον ΑΜΚΑ τους. Η έκδοση του σχετικού παραπεμπτικού για τον ΑΜΚΑ τους έχει ήδη γίνει και έτσι το σύστημα το εντοπίζει αυτόματα μόλις δώσουν τον ΑΜΚΑ τους στο διαγνωστικό για να κλείσουν ραντεβού. Έχουν ήδη γίνει πάνω από 6.000 μαστογραφίες. Αν σκεφτούμε ότι μιλάμε μόλις για τον πρώτο ενάμιση μήνα του προγράμματος και είμαστε στην καρδιά του καλοκαιριού, το ότι κάνουμε 1.000 μαστογραφίες την εβδομάδα είναι πολύ καλό επίπεδο ανταπόκρισης, δεδομένου ότι δεν συνηθίζουμε να κάνουμε τις προληπτικές μας εξετάσεις το καλοκαίρι, αλλά το φθινόπωρο. 
Οι νεότερες γυναίκες πότε δικαιούνται δωρεάν μαστογραφία; Υπάρχουν άλλες εξετάσεις που συνιστάται να κάνουν προληπτικά και από ποια ηλικία μπορούν να ξεκινήσουν;
Το Πρόγραμμα πρόληψης για τον καρκίνο του μαστού – Φώφη Γεννηματά απευθύνεται σε γυναίκες ηλικίας 50-69 ετών, καθώς όπως σημειώσαμε και νωρίτερα, τόσο τα επιστημονικά δεδομένα όσο και οι ευρωπαϊκές κατευθυντήριες οδηγίες, δείχνουν ότι είναι κρίσιμη ομάδα για την οποία συστήνεται πληθυσμιακός προσυμπτωματικός έλεγχος για τον καρκίνο του μαστού. Γι’ αυτό άλλωστε και η συντριπτική πλειονότητα των χωρών διεθνώς εστιάζει σε αυτή την ηλικιακή ομάδα σε αντίστοιχα προγράμματα.
Είναι όμως σημαντικό να αποσαφηνιστεί το εξής: τα προγράμματα Δημόσιας Υγείας έχουν διαφορετική φιλοσοφία και στόχευση και δεν εστιάζουν στο άτομο αλλά στον πληθυσμό. Οι εξετάσεις που διενεργούνται μέσω ΕΟΠΥΥ και αφορούν το ατομικό προφίλ υγείας και τους παράγοντες κινδύνου που μπορεί να έχει π.χ. μια γυναίκα με οικογενειακό ιστορικό, καλύπτονται από τον ΕΟΠΥΥ ανεξάρτητα από το παρόν πρόγραμμα. Έτσι, όταν μια γυναίκα επισκεφθεί τον γιατρό και της συνταγογραφήσει μαστογραφία για κλινικούς λόγους, η εξέταση καλύπτεται με βάση όσα ισχύουν ήδη από τον ΕΟΠΥΥ. Επομένως, οι γυναίκες που δεν ανήκουν στην ομάδα 50-69 ετών, μπορούν να κάνουν τις σχετικές εξετάσεις όπως και πριν, στη βάση του ατομικού ιστορικού και των παραγόντων κινδύνου. Το κάθε πότε θα γίνεται αυτή η εξέταση ή όποια άλλη εξέταση, είναι κάτι που θα πρέπει να υποδείξει ο γιατρός.
Τι προϋπολογισμό έχει το πρόγραμμα «Φώφη Γεννηματά» και πώς χρηματοδοτείται;
Το πρόγραμμα Φώφη Γεννηματά χρηματοδοτείται από πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης και έχει προϋπολογισμό 50 εκατομμυρίων ευρώ. Επιπλέον, έχουμε ήδη εντοπίσει πρόσθετα χρηματοδοτικά εργαλεία που υπάρχουν διαθέσιμα, ώστε να διασφαλιστεί η βιωσιμότητα του προγράμματος και στο μέλλον.
Ενδέχεται να δούμε αντίστοιχα προγράμματα προσυμπτωματικού ελέγχου και για άλλους τύπους καρκίνου;
Τις επόμενες εβδομάδες θα ανακοινωθεί και επίσημα η έναρξη του πληθυσμιακού προγράμματος πρόληψης για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας και ακολουθεί αντίστοιχο πρόγραμμα για τον καρκίνο του παχέος εντέρου, αλλά και τα καρδιαγγειακά νοσήματα. Η χώρα μας εναρμονίζεται πλήρως με τους στόχους και τις προτεραιότητες που έχει θέσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τη μείωση της νοσηρότητας και της θνησιμότητας από τις κυριότερες μορφές καρκίνου και μάλιστα εντάσσει σε αυτήν την προσπάθεια όχι μόνο τα προγράμματα προσυμπτωματικού ελέγχου, αλλά και την προαγωγή του εμβολιασμού έναντι του ιού HPV για τα αγόρια και τα κορίτσια, σύμφωνα με τις αναθεωρημένες κατευθυντήριες οδηγίες της Εθνικής Επιτροπής Εμβολιασμών.
Τα δεδομένα που προκύπτουν από τα προγράμματα αυτά πώς σχεδιάζεται να αξιοποιηθούν;
Απ: Στο πλαίσιο του Προγράμματος «Σπύρος Δοξιάδης» προβλέπεται η υλοποίηση μιας σειράς δράσεων όχι μόνο για την πρόληψη, αλλά και την αναβάθμιση του συστήματος Δημόσιας Υγείας. Σε σχέση με αυτή τη δράση, εκτός από την καθαυτή διενέργεια των προληπτικών εξετάσεων και τη σημασία που έχουν, τα δεδομένα θα μας επιτρέψουν να χαρτογραφήσουμε το μονοπάτι που ακολουθεί ο πολίτης στο σύστημα υγείας για τη θεραπεία και να εξάγουμε χρήσιμα συμπεράσματα στον τομέα της βελτίωσης των παρεχόμενων υπηρεσιών υγείας, ενώ παράλληλα, θα έχουμε τη δυνατότητα μιας πιο συστηματικής, αποτελεσματικής και συνεχούς επιδημιολογικής επιτήρησης και σε σχέση με τα μη μεταδιδόμενα νοσήματα. Η χώρα μας αποκτά για πρώτη φορά πληθυσμιακά δεδομένα για τα κυριότερα χρόνια νοσήματα σε εθνικό επίπεδο και θα είναι πλέον σε θέση να σχεδιάζει και να υλοποιεί πιο αποτελεσματικά, παρεμβάσεις και υπηρεσίες για την κάλυψη των αναγκών του πληθυσμού, αλλά και να διαθέτει μητρώα για τις κυριότερες μορφές καρκίνου.
Για άλλες νόσους όπως ο σακχαρώδης διαβήτης, τα καρδιαγγειακά, το Αλτσχάιμερ, κ.λπ. τι προβλέπει ο σχεδιασμός της Γενικής Γραμματείας Δημόσιας Υγείας;
Πέρα από τις θεσμικές βελτιώσεις που έχουν ήδη πραγματοποιηθεί, προχωράμε σε υλοποίηση εμβληματικών δράσεων στο πλαίσιο του προγράμματος Σπύρος Δοξιάδης, που αφορούν τόσο την Πρωτογενή, όσο και τη Δευτερογενή και Τριτογενή Πρόληψη, αλλά και την Προαγωγή της Υγείας. Ειδικά στο τελευταίο, πολλοί στη χώρα μας δεν γνωρίζουν ότι οι δράσεις προαγωγής υγείας αφορούν στην αντιμετώπιση των κοινωνικών και ευρύτερων περιβαλλοντικών παραγόντων που επιδρούν στην υγεία. Η εστίαση λοιπόν δεν είναι σε νοσήματα, αλλά οριζόντια στους παράγοντες κινδύνου. Γνωρίζουμε πλέον ότι, οι τέσσερεις βασικοί παράγοντες κινδύνου (κατάχρηση αλκοόλ, ανθυγιεινή διατροφή, κάπνισμα, έλλειψη φυσικής δραστηριότητας) ευθύνονται για τα κυριότερα χρόνια νοσήματα. Αντιμετωπίζοντας αυτούς, κερδίζουμε πολλαπλάσιο όφελος και στην πρόληψη του καρκίνου και των καρδιαγγειακών, ακόμα και κοινών προβλημάτων ψυχικής υγείας. Επιπλέον, εστιάζουμε στη μείωση των κοινωνικών ανισοτήτων στην Υγεία, οι οποίες επιδρούν με μεγαλύτερη σφοδρότητα και στερούν από τα άτομα στα χαμηλότερα κοινωνικό-οικονομικά στρώματα ευκαιρίες και πόρους για να βελτιώσουν την υγεία τους, με αποτέλεσμα να οδηγούνται σε φαύλο κύκλο: κακή υγεία-περισσότερες κοινωνικές ανισότητες στην υγεία-ακόμα χειρότερη υγεία. Αυτό επιχειρούμε να σπάσουμε με όλες αυτές τις δράσεις Δημόσιας Υγείας, εξασφαλίζοντας σε κάθε παιδί που γεννιέται στη χώρα μας, ένα δυνατό και υγιές ξεκίνημα και σε κάθε πολίτη, τα εργαλεία και τις ευκαιρίες να ζήσει μια δημιουργική ζωή.
