Η παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008 υποτίθεται ότι έμαθε στον κόσμο τους κινδύνους του υπερβολικού χρέους. Αλλά ο δανεισμός έχει εκτοξευθεί από τότε. Το χρέος των κυβερνήσεων, των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών ήταν το 2007 στο 195% του παγκόσμιου ΑΕΠ, σύμφωνα με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Μέχρι το τέλος του 2020 είχε φτάσει στο 256%.
Αυτά τα βουνά χρέους είναι πιο δύσκολο να τα αντέξουμε, επειδή τα επιτόκια αυξάνονται για να εξουδετερώσουν τον πληθωρισμό, η πανδημία της Covid-19 και η ενεργειακή κρίση έχουν επιβαρύνει την ανάπτυξη και οι επενδυτές είναι πιο αντίθετοι στο να αντιμετωπίσουν τον κίνδυνο. Αυτό θα προκαλέσει οικονομική πίεση ειδικά στην Ευρώπη, την Κίνα και τον Παγκόσμιο Νότο, δηλητηριάζοντας την εσωτερική πολιτική και τη γεωπολιτική κατάσταση.
Το χρέος έχει αυξηθεί για τρεις βασικούς λόγους
Πρώτον, οι κυβερνήσεις διέσωσαν το χρηματοπιστωτικό σύστημα. Στη συνέχεια στήριξαν νοικοκυριά και εταιρείες κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Τώρα μετριάζουν το πλήγμα των εντυπωσιακών τιμών του φυσικού αερίου και του ηλεκτρικού ρεύματος.
Το φτηνό χρήμα επέτρεψε αυτές τις υπερβολές. Στη Δύση, αυτό ήρθε με τη μορφή ποσοτικής χαλάρωσης (QE), όπου οι κεντρικές τράπεζες αγόραζαν κρατικά ομόλογα και άλλα περιουσιακά στοιχεία. Ενώ είχαν δίκιο όταν χρησιμοποίησαν το QE για να αποτρέψουν μια οικονομική ύφεση, το φθηνό χρήμα ήταν παυσίπονο. Πολλές κυβερνήσεις έπαψαν να ανησυχούν για την ισορροπία των ισολογισμών τους. Οι εταιρείες και οι αναδυόμενες αγορές σημείωσαν επίσης μόχλευση.
Αν οι δανειολήπτες είχαν χρησιμοποιήσει τα χρήματα για να χρηματοδοτήσουν παραγωγικές επενδύσεις, αυτό μπορεί να μην είχε σημασία. Αντίθετα, ξόδεψαν μεγάλο μέρος από αυτά σε μη παραγωγικές επενδύσεις ή κατανάλωση.
Η υπερβολική κατασκευή ακινήτων της Κίνας είναι το χαρακτηριστικό παράδειγμα μη παραγωγικών επενδύσεων. Το χρέος της χώρας ως ποσοστό του ΑΕΠ έχει διπλασιαστεί από το 2007, σύμφωνα με το ΔΝΤ. Αυτό πνίγει την οικονομία της και είναι ένας από τους λόγους που η Παγκόσμια Τράπεζα μόλις μείωσε τις προβλέψεις ανάπτυξης για την Κίνα φέτος από 5% σε μόλις 2,8%.
Εν τω μεταξύ, οι μαζικές επιχειρήσεις υποστήριξης των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων κατά τη διάρκεια της πανδημίας και της ενεργειακής κρίσης αποτελούν κλασικό παράδειγμα δανεισμού για τη χρηματοδότηση της κατανάλωσης. Οι πολιτικοί έχουν κάνει ελάχιστη προσπάθεια να στοχεύσουν στις επιδοτήσεις στους πιο ευάλωτους.
Το χρέος αυξήθηκε κατά 90 τρισ. δολ
Η χαμηλή παραγωγικότητα αυτού του δανεισμού φαίνεται στα στοιχεία. Την τελευταία δεκαετία, το παγκόσμιο χρέος έχει αυξηθεί κατά 90 τρισεκατομμύρια δολάρια, ενώ το ΑΕΠ έχει αυξηθεί μόνο κατά 20 τρισεκατομμύρια δολάρια, σύμφωνα με τη Sonja Gibbs, η οποία ηγείται του τμήματος πολιτικής χρέους του Ινστιτούτου Διεθνών Χρηματοοικονομικών (IIF).
Τα τεχνητά φθηνά χρήματα έχουν επίσης ενθαρρύνει την επικίνδυνη συμπεριφορά. Οι επενδυτές έχουν χρησιμοποιήσει μόχλευση προκειμένου να κυνηγήσουν υψηλότερες αποδόσεις, ενώ χρηματοδοτούν μακροπρόθεσμα περιουσιακά στοιχεία με βραχυπρόθεσμο δανεισμό. Ο κλάδος των συνταξιοδοτικών ταμείων του Ηνωμένου Βασιλείου, ο οποίος ουσιαστικά έλαβε μια διάσωση από την Τράπεζα της Αγγλίας την περασμένη εβδομάδα, είναι ένα καλό παράδειγμα του πρώτου. Η βρετανική συνήθεια να χρηματοδοτούν αγορές κατοικιών με στεγαστικά δάνεια των οποίων το επιτόκιο είναι κυμαινόμενο ή σταθερό για σύντομες περιόδους είναι ένα παράδειγμα της τελευταίας. Άλλα προβλήματα είναι βέβαιο ότι θα εμφανιστούν τώρα που η εποχή του φθηνού χρήματος τελειώνει.
Πολιτική Roadrunner
Δεν είναι μόνο οι κεντρικές τράπεζες που αυξάνουν τα επιτόκια σε μια καθυστερημένη προσπάθεια να συγκρατήσουν τον πληθωρισμό. Οι λεγόμενοι «θεματοφύλακες των ομολόγων» – επενδυτές χρέους που επιβάλλουν πειθαρχία στους άχαρους δανειολήπτες – ξυπνούν από τον μακρύ λήθαργο.
Η απότομη πτώση των βρετανικών κρατικών ομολόγων την περασμένη εβδομάδα πριν παρέμβει η BoE είναι το πρώτο μεγάλο σημάδι αυτού στις πλούσιες χώρες. Οι επενδυτές έχασαν την εμπιστοσύνη τους στη Λιζ Τρας, τη νέα πρωθυπουργό της Βρετανίας, επειδή δανείζεται για να μειώσει τους φόρους καθώς και για να μειώσει τις υψηλές τιμές ενέργειας στους καταναλωτές, και επειδή το Brexit είχε ήδη βλάψει τις οικονομικές προοπτικές της χώρας.
Αλλά η προθυμία της Τρας να αναλάβει το ρίσκο είναι απόδειξη μιας γενιάς πολιτικών που μεγάλωσε πιστεύοντας ότι υπάρχουν λίγες συνέπειες από την αύξηση του χρέους. Φοβούνται ότι οι ψηφοφόροι θα τους πετάξουν από τα καθήκοντά τους αν εξισορροπήσουν τους προϋπολογισμούς τους. Οι κεντρικές τράπεζες ανησυχούν για την εμβάθυνση της ύφεσης και την πρόκληση χρηματοπιστωτικών κρίσεων εάν αυστηροποιήσουν υπερβολικά τη νομισματική πολιτική.
Δεν είναι μόνο το Ηνωμένο Βασίλειο που κινδυνεύει. Η Ιταλία και η Ελλάδα είναι ιδιαίτερα ευάλωτες λόγω των υψηλών αναλογιών χρέους προς ΑΕΠ. Εάν οι επενδυτές καταλήξουν στο συμπέρασμα ότι αυτά δεν είναι βιώσιμα, το ίδιο το ευρώ μπορεί να υποστεί νέες πιέσεις.
Το νόμισμά μας, δικό σας πρόβλημα
Σε σύγκριση με άλλες, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν κάποια προστασία από αυτό το πρόβλημα. Τα αποθέματα σχιστολιθικού αερίου το καθιστούν σχετικό νικητή στην ενεργειακή κρίση. Και η άνοδος του δολαρίου θα τη βοηθήσει να σταματήσει τον πληθωρισμό πιο γρήγορα από άλλες χώρες.
Όμως, το ισχυρό πράσινο νόμισμα κάνει τη ζωή πιο δύσκολη για όλους σχεδόν τους άλλους. Αυξάνει τον πληθωρισμό στον υπόλοιπο κόσμο και ενισχύει τη στενοχώρια όσων έχουν δανειστεί σε δολάρια. Έχουν περάσει περισσότερα από 50 χρόνια από τότε που ο τότε υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ είπε στους ομολόγους του ότι «το δολάριο είναι το νόμισμά μας, αλλά είναι δικό σας πρόβλημα». Το ρητό είναι και πάλι επίκαιρο σήμερα.
Βρισκόμαστε στα πρώτα στάδια μιας νέας κρίσης χρέους στον Παγκόσμιο Νότο. Οι φτωχές χώρες είναι ιδιαίτερα ευάλωτες στις υψηλές τιμές των τροφίμων και της ενέργειας. Η αυξημένη αποστροφή κινδύνου των επενδυτών τους πλήττει επίσης σκληρά. Η διαφορά του χρέους σε κρατικό δολάριο υψηλής απόδοσης έναντι των ομολόγων του αμερικανικού δημοσίου είναι πλέον πάνω από 10 ποσοστιαίες μονάδες – περίπου διπλάσιο από αυτό που ήταν το μεγαλύτερο μέρος της τελευταίας δεκαετίας, σύμφωνα με το IIF.
Η Σρι Λάνκα, η Γκάνα, η Αίγυπτος και το Πακιστάν έχουν ήδη καλέσει το ΔΝΤ για βοήθεια με τα χρέη τους. Περίπου το 60% των χωρών χαμηλού εισοδήματος αντιμετωπίζουν προβλήματα χρέους ή κινδυνεύουν από αυτό, σύμφωνα με άρθρο του ΔΝΤ. Μέχρι στιγμής, αυτό δεν είναι τόσο σοβαρό όσο η καταστροφή του χρέους της Λατινικής Αμερικής της δεκαετίας του 1980, η οποία έπληξε επίσης την Αφρική, ή η κρίση στην Ανατολική Ασία στα τέλη της δεκαετίας του 1990, η οποία σύρθηκε στη Ρωσία και τη Βραζιλία.
Επιπλέον, οι μεγάλες δυτικές τράπεζες έχουν μικρότερη έκθεση στις αναδυόμενες αγορές σε σχέση με τη δεκαετία του 1980. Αλλά η άλλη πλευρά είναι ότι το χρέος κατανέμεται μεταξύ πολλών επενδυτών ομολόγων και ότι η Κίνα είναι ένας τεράστιος δανειστής. Αυτή η κατακερματισμένη βάση πιστωτών καθιστά δυσκολότερη την αναδιάρθρωση του δανεισμού των χωρών: κανένας δανειστής δεν θέλει να δεχτεί ένα χτύπημα, εκτός εάν είναι βέβαιος ότι άλλοι θα μοιραστούν τον πόνο.
Οι φτωχές χώρες θα μπορούσαν να εκραγούν από θυμό, καθώς αισθάνονται ότι είναι θύματα των ενεργειών των πλουσιότερων χωρών. Δεν πλημμύρισαν τον κόσμο με φθηνά χρήματα, δεν πήραν πολλά εμβόλια για να βοηθήσουν στην πανδημία, δεν προκάλεσαν κρίσεις τροφίμων ή ενέργειας – και δεν φταίνε για την κλιματική κρίση που πλήττει τις χώρες τους ιδιαίτερα άσχημα. Ωστόσο, όπως και στην Ευρώπη και την Κίνα, τα προβλήματα που προκαλούνται από πάνω από μια δεκαετία φαινομενικά δωρεάν χρημάτων έρχονται τώρα στο σπίτι.
REUTERS BREAKINGVIEWS
