του Jose Antonio Ocampo*
Η πανδημία COVID-19 αύξησε τα επίπεδα χρέους των χωρών χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος σε υψηλό 50 ετών. Με τον εκτοξευόμενο πληθωρισμό, την αύξηση των επιτοκίων και την ενίσχυση του δολαρίου ΗΠΑ που επιδεινώνει το βάρος εξυπηρέτησης του χρέους τους, μια κρίση ξετυλίγεται τώρα σε πολλές χώρες του αναπτυσσόμενου κόσμου.
Ο Economist έχει εντοπίσει 53 ευάλωτες χώρες που είτε έχουν αθετήσει τα χρέη τους είτε διατρέχουν υψηλό κίνδυνο δυσχέρειας χρέους. Ενώ είναι αλήθεια ότι οι περισσότερες από αυτές τις χώρες είναι από τις φτωχότερες στον κόσμο, ένας αυξανόμενος αριθμός οικονομιών μεσαίου εισοδήματος αντιμετωπίζει επίσης σοβαρά προβλήματα χρέους.
Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, σχεδόν το 60% όλων των αναδυόμενων και αναπτυσσόμενων χωρών έχουν γίνει οφειλέτες υψηλού κινδύνου.
Reuters: Το τέλος του φθηνού χρήματος αποκαλύπτει το παγκόσμιο πρόβλημα χρέους
1,4 δισ. άνθρωποι, αλλά μόλις το 5% του παγκόσμιου ΑΕΠ
Για να μετρήσουμε το πλήρες εύρος αυτής της κρίσης και να εντοπίσουμε πιθανές λύσεις, πρέπει πρώτα να εξετάσουμε τα βασικά χαρακτηριστικά αυτών των οικονομιών και τις υποχρεώσεις τους στον δημόσιο τομέα.
Οι 53 χώρες που υποφέρουν από χρέη που εντόπισε ο Economist αντιπροσωπεύουν το 18% του παγκόσμιου πληθυσμού – περισσότεροι από 1,4 δισεκατομμύρια άνθρωποι – αλλά μόλις το 5% του παγκόσμιου ΑΕΠ.
Η υψηλότερη επιβάρυνση χρέους είναι άμεσο αποτέλεσμα της πανδημίας. Και ενώ τα επίπεδα του χρέους έχουν μειωθεί σε κάθε περιοχή εκτός από την Ασία από το 2020, εξακολουθούν να είναι υψηλότερα από ό,τι ήταν το 2019.
Επιπλέον, οι αυστηρότερες οικονομικές συνθήκες έχουν καταστήσει πολύ πιο δύσκολο για τις αναπτυσσόμενες χώρες, που ήδη δυσκολεύονται να έχουν πρόσβαση σε χρηματοδότηση, να αναδιαρθρώσουν τα υπάρχοντα χρέη τους και να αποφύγουν την αφερεγγυότητα.
Αναγκαία η ελάφρυνση του χρέους
Η υποτίμηση του νομίσματος είναι ένας άλλος κίνδυνος. Τα νομίσματα πολλών αναπτυσσόμενων και αναδυόμενων οικονομιών έχουν υποχωρήσει απότομα έναντι του δολαρίου ΗΠΑ, με αποτέλεσμα να αυξάνεται το κόστος εξυπηρέτησης του χρέους σε δολάρια.
Αν και ορισμένες κυβερνήσεις αναδυόμενων αγορών έχουν αναπτύξει εγχώριες αγορές κρατικού χρέους και αρκετοί πολυμερείς δανειστές έχουν εκδώσει δάνεια σε τοπικά νομίσματα, το 16% του δημόσιου χρέους των αναδυόμενων αγορών εκφράζεται σε ξένα νομίσματα.
Το πρόβλημα αυτό είναι ιδιαίτερα έντονο στη Λατινική Αμερική, την Καραϊβική και την Υποσαχάρια Αφρική, όπου ο λόγος του εξωτερικού χρέους προς τις εξαγωγές αναμένεται να φτάσει το 167% και 147%, αντίστοιχα, το 2023.
Οι πιστωτές μπορούν και πρέπει να διαδραματίσουν κρίσιμο ρόλο στην παροχή ελάφρυνσης του χρέους για τις χώρες χαμηλού εισοδήματος.
Απαιτούνται σαφώς πιο φιλόδοξες μεταρρυθμίσεις. Τον Οκτώβριο του 2020, το ΔΝΤ τόνισε την ανάγκη να βελτιώσει τον υφιστάμενο μηχανισμό αναδιάρθρωσης του χρέους – τη λεγόμενη «συμβατική προσέγγιση» – που επανασχεδιάστηκε τελευταία φορά το 2014.
Ταυτόχρονα, το ΔΝΤ τόνισε τα αυξανόμενα προβλήματα που σχετίζονται με τα μη ομολογιακά και συνδυασμένα χρέη και σημείωσε την έλλειψη διαφάνειας σε αυτόν τον τομέα. Αλλά αυτές οι συμβατικές ρυθμίσεις είναι επίσης ανεπαρκείς, επειδή τα μισά κρατικά χρέη των αναδυόμενων και αναπτυσσόμενων χωρών δεν διαθέτουν ενισχυμένες ρήτρες συλλογικής δράσης, οι οποίες επιτρέπουν την επαναδιαπραγμάτευση πολλών συμβάσεων χρέους ταυτόχρονα.
Μια άλλη πιθανή προσέγγιση θα ήταν η δημιουργία μιας ανεξάρτητης επιτροπής για τις διαπραγματεύσεις για το δημόσιο χρέος που θα λειτουργούσε εντός των Ηνωμένων Εθνών. Το ΔΝΤ προσπάθησε ήδη να δημιουργήσει έναν παρόμοιο φορέα στις αρχές αυτού του αιώνα, αλλά η ιδέα απορρίφθηκε. Προτάθηκε αυτό ξανά από τη Διάσκεψη του ΟΗΕ για το Εμπόριο και την Ανάπτυξη κατά τη διάρκεια της πανδημίας.
Αν και μια τέτοια δέσμευση είναι απαραίτητη (έχω εκφράσει την υποστήριξή μου στο παρελθόν), θα χρειαζόταν πολύς χρόνος για να υπάρξει οποιαδήποτε διαφορά στην αντιμετώπιση της τρέχουσας κρίσης χρέους. Ωστόσο, οποιαδήποτε μελλοντική μεταρρύθμιση πρέπει να επιτρέψει τη μεγαλύτερη παροχή πολυμερούς χρηματοδότησης και να δημιουργήσει έναν προσωρινό μηχανισμό για τη διευκόλυνση των επαναδιαπραγματεύσεων για το χρέος.
Μια μεγάλη έκδοση ειδικών τραβηκτικών δικαιωμάτων (SDRs, το αποθεματικό του ΔΝΤ), όπως αυτή που αναλήφθηκε κατά τη διάρκεια της πανδημίας, θα πρέπει να είναι μέρος της λύσης. Στον βαθμό που το πρόβλημα πολλών οικονομιών μεσαίου εισοδήματος είναι περισσότερο πρόβλημα πρόσβασης στη χρηματοδότηση παρά αφερεγγυότητας, θα πρέπει να συμπληρωθεί με άφθονη, χαμηλού επιτοκίου, μακροπρόθεσμη χρηματοδότηση από πολυμερείς δανειστές.
Τρία ιστορικά παραδείγματα
Οσον αφορά τα αποτελεσματικά μοντέλα αναδιάρθρωσης χρέους, έρχονται στο μυαλό τρία ιστορικά παραδείγματα. Κατά τη διάρκεια της κρίσης της Λατινικής Αμερικής στη δεκαετία του 1980, οι αναπτυσσόμενες χώρες αναδιάρθρωσαν τα χρέη τους μέσω των «ομολόγων Brady» που υποστηρίζονταν από τις ΗΠΑ.
Το 1996, το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα ξεκίνησαν την Πρωτοβουλία για τις Φτωχές Χώρες με Υψηλές Χρεώσεις, η οποία επέτρεψε τη διαγραφή των χρεών προς τους πολυμερείς πιστωτές με αντάλλαγμα οικονομικές μεταρρυθμίσεις.
Η Πολυμερής Πρωτοβουλία Ελάφρυνσης Χρέους, η οποία ξεκίνησε το 2006, προχώρησε σε αυτήν την προσέγγιση ένα βήμα παραπέρα και ακύρωσε τα χρέη των επιλεγμένων χωρών προς το ΔΝΤ, την Παγκόσμια Τράπεζα και το Αφρικανικό Ταμείο Ανάπτυξης.
Αλλά ο καλύτερος τρόπος για να διασφαλιστεί ότι οι χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος θα λάβουν την ανακούφιση που χρειάζονται θα ήταν η Παγκόσμια Τράπεζα ή οι περιφερειακές τράπεζες ανάπτυξης να δημιουργήσουν μια πιστωτική διευκόλυνση που θα μπορούσαν να εκμεταλλευτούν οικειοθελώς οι οφειλέτες.
Η διευκόλυνση θα ισχύει για όλα τα διμερή και εμπορικά χρέη επί ίσοις όροις, και κατά τις επαναδιαπραγματεύσεις για το χρέος θα υπόκειται σε αυστηρή παρακολούθηση από την πολυμερή τράπεζα που διαχειρίζεται τη διαδικασία.
Επιπλέον, τα διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα θα μπορούσαν να διευκολύνουν τις συμφωνίες αναδιάρθρωσης χρέους, προσφέροντας συμπληρωματική πίστωση στις εμπλεκόμενες χώρες.
Ομως, δεδομένου ότι το επίπεδο και η φύση του χρέους διαφέρουν πολύ από χώρα σε χώρα, οι διεθνείς θεσμοί πρέπει να λαμβάνουν αποφάσεις για ελάφρυνση κατά περίπτωση. Αυτό θα πρέπει να συμπληρωθεί με περισσότερη χρηματοδότηση από πολυμερείς αναπτυξιακές τράπεζες όχι μόνο σε χώρες που χρειάζονται ελάφρυνση χρέους, αλλά και σε εκείνες που δεν το κάνουν.
Και, φυσικά, όλες οι αναπτυσσόμενες χώρες θα πρέπει να εφαρμόσουν διαρθρωτικές και δημοσιονομικές μεταρρυθμίσεις για να διασφαλίσουν τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα του χρέους.
*υπουργός Οικονομικών και Δημοσίου Χρέους της Κολομβίας
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΑ ΝΕΑ – Project Syndicate
