Η υπόφυση, ένας μικρός αδένας στη βάση του εγκεφάλου, παίζει ρόλο-κλειδί στη ρύθμιση πολλών ζωτικών λειτουργιών του σώματος. Παρότι έχει μέγεθος όσο ένα φασόλι, ελέγχει σημαντικές ενδοκρινικές διαδικασίες, όπως η ανάπτυξη, ο μεταβολισμός, η αναπαραγωγική λειτουργία, αλλά και η ανταπόκριση στο στρες. Δίκαια αποκαλείται «ο μαέστρος των ορμονών». Όταν όμως αναπτύσσεται κάποιο αδένωμα, δηλαδή ένας καλοήθης όγκος της υπόφυσης, η ευαίσθητη αυτή ισορροπία μπορεί να διαταραχθεί σημαντικά.

Τι είναι τα αδενώματα υπόφυσης;

Τα αδενώματα είναι σχεδόν πάντα καλοήθεις όγκοι που αναπτύσσονται από τα κύτταρα της υπόφυσης. Αν και δεν πρόκειται για καρκίνο, η παρουσία τους μπορεί να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα λόγω της θέσης τους και των επιπτώσεών τους στην ορμονική ισορροπία ή/και στην πίεση που ασκούν σε γειτονικές δομές του εγκεφάλου, όπως τα οπτικά νεύρα, ή τα νεύρα που κινούν τους οφθαλμούς.

Τα αδενώματα διακρίνονται σε δύο βασικές κατηγορίες:

– Λειτουργικά, που παράγουν υπερβολικές ποσότητες κάποιας ορμόνης και προκαλούν σοβαρές ενδοκρινολογικές διαταραχές.

– Μη λειτουργικά, που δεν παράγουν λειτουργικά μόρια ορμονών αλλά μπορεί να προκαλέσουν συμπτώματα λόγω μεγέθους και πίεσης.

Ποια είναι τα συμπτώματα;

Τα συμπτώματα εξαρτώνται από το είδος και το μέγεθος του αδενώματος:

– Πονοκέφαλοι

– Διαταραχές στην όραση (συχνότερα περιορισμός του οπτικού πεδίου, ή διπλωπία)

– Ορμονικές διαταραχές όπως:

– Υπερπρολακτιναιμία (π.χ. διαταραχές περιόδου, γαλακτόρροια)

– Νόσος Cushing (υπερπαραγωγή κορτιζόλης)

– Ακρομεγαλία (υπερπαραγωγή αυξητικής ορμόνης)

– Υποφυσιακή ανεπάρκεια (χαμηλά επίπεδα πολλών ορμονών)

Πώς γίνεται η διάγνωση;

Η διάγνωση περιλαμβάνει:

1. Αιματολογικές και ορμονικές εξετάσεις για τη μέτρηση επιπέδων διαφόρων ορμονών. Συχνά απαιτείται λεπτομερής ενδοκρινολογικός έλεγχος, ο οποίος γίνεται σε συνεργασία με εξειδικευμένο ενδοκρινολόγο.
2. Μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου, που απεικονίζει τον όγκο με εξαιρετική ακρίβεια και δείχνει τις σχέσεις του με τις γειτονικές δομές, όπως το οπτικό χίασμα.
3. Οφθαλμολογικός έλεγχος, ειδικά αν υπάρχουν διαταραχές στην όραση. Εξετάζεται το οπτικό πεδίο και η οπτική οξύτητα, ώστε να διαπιστωθεί τυχόν πίεση στα οπτικά νεύρα.

Πώς αντιμετωπίζονται τα αδενώματα;

Η θεραπεία εξαρτάται από το είδος του αδενώματος και τα συμπτώματα:

– Φαρμακευτική αγωγή: Ιδιαίτερα αποτελεσματική για προλακτινώματα, όπου χρησιμοποιούνται αγωνιστές ντοπαμίνης για να μειώσουν το μέγεθος του όγκου και την παραγωγή προλακτίνης.

– Χειρουργική αφαίρεση: Πρόκειται για τη συνηθέστερη προσέγγιση σε μεγαλύτερα ή λειτουργικά αδενώματα. Η πιο σύγχρονη και ασφαλής τεχνική είναι η ενδορρινική ενδοσκοπική προσπέλαση, μέσω της ρινικής κοιλότητας, χωρίς τομές στο πρόσωπο ή το κρανίο.

Η επέμβαση διαρκεί συνήθως λίγες ώρες και η ανάρρωση είναι εξαιρετικά ταχεία. Οι περισσότεροι ασθενείς σηκώνονται από το κρεβάτι την ίδια ή την επόμενη ημέρα, χωρίς σημαντικό πόνο. Η παραμονή στο νοσοκομείο διαρκεί συνήθως 2-3 ημέρες και οι περισσότεροι επιστρέφουν στις καθημερινές τους δραστηριότητες μέσα σε 1-2 εβδομάδες. Η τεχνική αυτή προσφέρει μέγιστη ασφάλεια, ελαχιστοποίηση του τραύματος και εξαιρετικά χαμηλά ποσοστά επιπλοκών.

– Ακτινοθεραπεία: Εφαρμόζεται σε περιπτώσεις που δεν είναι εφικτή η πλήρης αφαίρεση του όγκου ή αν το αδένωμα υποτροπιάσει επανειλημμένα.

Γιατί είναι σημαντική η εξειδίκευση στη θεραπεία;

Η χειρουργική των αδενωμάτων υπόφυσης απαιτεί μεγάλη εμπειρία και εξειδίκευση. Ο αδένας βρίσκεται σε μια εξαιρετικά ευαίσθητη περιοχή του εγκεφάλου, και η προσπέλαση πρέπει να είναι ακριβής, ασφαλής και να ελαχιστοποιεί τον κίνδυνο επιπλοκών. Σε αυτό βοηθούν οι σύγχρονες τεχνολογίες όπως η νευροπλοήγηση και η νευροενδοσκόπηση με τις οποίες ο εξειδικευμένος νευροχειρουργός είναι απόλυτα εξοικειωμένος.

Η πρόγνωση

Η πλειονότητα των ασθενών με αδενώματα υπόφυσης έχουν πολύ καλή πρόγνωση, ειδικά όταν η διάγνωση γίνει έγκαιρα και η θεραπεία είναι στοχευμένη. Η τακτική παρακολούθηση και η συνεργασία μεταξύ νευροχειρουργού, ενδοκρινολόγου και άλλων ειδικών είναι το κλειδί για την επιτυχή αντιμετώπιση. Αν παρατηρείτε ανεξήγητα συμπτώματα, όπως επίμονους πονοκεφάλους ή διαταραχές στην όραση, τη λίμπιντο, ή τον κύκλο σας, είναι σημαντικό να ζητήσετε ιατρική συμβουλή. Ένα μικρό αδένωμα μπορεί να μη φαίνεται απειλητικό, αλλά η έγκαιρη διάγνωση σώζει ζωές και βελτιώνει θεαματικά την ποιότητα ζωής.

Η σύγχρονη ιατρική και η εξειδικευμένη φροντίδα επιτρέπουν στους ασθενείς να επιστρέφουν γρήγορα σε μια φυσιολογική ζωή, απαλλαγμένοι από τα συμπτώματα και το άγχος της νόσου. Με σωστή ενημέρωση, έγκαιρη δράση και εξειδικευμένη θεραπεία, οι περισσότεροι ασθενείς μπορούν να έχουν μια υγιή και παραγωγική ζωή.

Είναι κρίσιμο να απευθύνεται κανείς σε νευροχειρουργούς με εξειδίκευση στη χειρουργική της υπόφυσης, ώστε η αντιμετώπιση να είναι όχι μόνο ασφαλής, αλλά και οριστική. Εφόσον πρόκειται για μια καλοήθη κατάσταση, είναι πραγματικά άδικο για τον ασθενή να ταλαιπωρείται από λανθασμένες ή ελλιπείς προσεγγίσεις, όταν υπάρχει η δυνατότητα για πλήρη αποκατάσταση

Δρ. Νικόλαος Καραγεώργος

Νικόλαος Καραγεώργος
Δ/ντής Νευροχειρουργός Ιατρικό Κέντρο Αθηνών
τ.Αν.Δ/ντής Νευροχειρουργικού Κέντρου Osnabrück
τ. Αρχίατρος Παν/μιακής Νευροχειρουργικής Κλινικής Erlangen-Nürnberg

Λεωφ. Βασ. Σοφίας 110, 11527 Αθήνα
Τηλ: 2107472720
Λεωφ. Κηφισίας 56 & Δελφών 15125 Μαρούσι
Τηλ: 2106991298
www.neusosurgeon-athens.gr
E-mail: n.karageorgos@icloud.com