Τριπλάσια είναι πλέον τα άτομα ηλικίας άνω των 65 ετών, καθώς από 280 εκατομμύρια το 1980 αυξήθηκαν σε 761 εκατομμύρια το 2021.
Μέχρι το 2050 το ποσοστό των ηλικιωμένων παγκοσμίως θα φτάσει το 17% του πληθυσμού από 10% και συγκεκριμένα θα αυξηθεί κατά 188% στις ηλικίες άνω των 65 ετών, 351% στις ηλικίες άνω των 85 ετών, ενώ οι αιωνόβιοι θα αυξηθούν κατά 1004%.
Και όλα αυτά, σε αντιδιαστολή με την αύξηση του γενικού πληθυσμού μεταξύ 0-64 ετών κατά μόλις 22% το ίδιο χρονικό διάστημα.
Ο πληθυσμός της Ελλάδας μειώνεται από το 2011, οπότε για πρώτη φορά ο αριθμός των γεννήσεων και των μεταναστευτικών ροών προς τη χώρα ήταν μικρότερος του αριθμού των θανάτων και της μετανάστευσης των Ελλήνων στο εξωτερικό. Βαθμιαία, η αναλογία αυτή επιδεινώνεται.
Εξαιτίας της υπογεννητικότητας και της μετανάστευσης αναμένεται μείωση του ελληνικού πληθυσμού στα 8,3-9 εκατομμύρια το 2050. Η ελάττωση του πληθυσμού θα κυμανθεί από 800 χιλιάδες μέχρι 2,5 εκατομμύρια. Όσο για τα παιδιά σχολικής ηλικίας (από 3 έως 17 ετών), ο αριθμός τους θα μειωθεί από 1,6 εκατομμύρια σε 1-1,4 εκατομμύρια το 2050. Σήμερα, 1 στα 7 παιδιά που γεννιούνται στη χώρα μας έχουν έναν τουλάχιστον αλλοδαπό γονιό.
Στοιχεία του ΟΟΣΑ αναφέρουν ότι η χώρα μας εξαιτίας της γήρανσης θα παρουσιάσει τη σημαντικότερη μείωση του συνολικού δείκτη παραγωγικότητας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ενώ στην πρόσφατη έκθεση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών η Ελλάδα κατατάσσεται στην 4η θέση με τη μεγαλύτερη συρρίκνωση του παραγωγικού πληθυσμού παγκοσμίως.
Η ζήτηση για παροχή μακροχρόνιας φροντίδας αυξήθηκε κατά 40% κατά την περίοδο 2005-2020 και προβλέπεται περαιτέρω αύξηση
Ο πρόεδρος της Ελληνικής Γεροντολογικής και Γηριατρικής Εταιρείας καθηγητής Ιωάννης Καραϊτιανός
Τα στοιχεία αυτά, παρέθεσε ο πρόεδρος της Ελληνικής Γεροντολογικής και Γηριατρικής Εταιρείας καθηγητής Ιωάννης Καραϊτιανός, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ηλικιωμένων, τονίζοντας ότι οι ηλικιωμένοι αποτελούν ένα ταχέως αναπτυσσόμενο τμήμα της κοινωνίας, ιδίως στις αναπτυσσόμενες χώρες. Οι πολιτικές που ενδυναμώνουν τους ηλικιωμένους, διασφαλίζουν την ισότιμη πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη και την κοινωνική προστασία και εξαλείφουν τις διακρίσεις είναι απαραίτητες για τη βιώσιμη ανάπτυξη σε έναν γηράσκοντα κόσμο.
Σε συνδυασμό με την Ευρωπαϊκή Εβδομάδα Αθλητισμού, η Ελληνική Γεροντολογική και Γηριατρική Εταιρεία σε συνεργασία με την κοινωνική οργάνωση για τα μεγαλύτερα ηλικιακά άτομα «ΑΝΤΑΜΑ» και με τη στήριξη του ευρωπαϊκού προγράμματος δια βίου άθλησης #BEACTIVE που εκπονεί το Υπουργείο Παιδείας, διοργάνωσε το Σάββατο 27 Σεπτεμβρίου 2025 μία συμβολική διαγενεακή δράση ήπιας σωματικής δραστηριότητας, μία μικρή περιπατητική διαδρομή από το Σύνταγμα ως το Μουσείο της Πόλεως των Αθηνών όπου έγινε οργανωμένη ξενάγηση, συνδυάζοντας έτσι τη σωματική άσκηση, την πνευματική καλλιέργεια και την ψυχική ανάταση.
Επίσης, η Ελληνική Γεροντολογική και Γηριατρική Εταιρεία για να τιμήσει την Παγκόσμια Ημέρα των Μεγαλύτερων Ηλικιακά Ανθρώπων θα πραγματοποιήσει την Τετάρτη 15 Οκτωβρίου 2025 στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, ενημερωτική εκδήλωση με ελεύθερη είσοδο για το κοινό, που θα περιλαμβάνει θέματα που απασχολούν την τρίτη ηλικία.
Σύμφωνα με τα δεδομένα της Γεροντολογικής Εταιρείας, οι προβλέψεις για τον εν δυνάμει οικονομικά ενεργό πληθυσμό της χώρας, είναι εφιαλτικές. Οι πολίτες ηλικίας 20-69 ετών αναμένεται να μειωθούν ως το 2050 στα 4,8-5,5 εκατομμύρια από 7 εκατομμύρια το 2015. Ο πραγματικά οικονομικά ενεργός πληθυσμός θα μειωθεί σε 3-3,7 εκατομμύρια το 2050 από 4,7 εκατομμύρια το 2015, προκαλώντας τριγμούς στο ασφαλιστικό και την οικονομική επιβίωση της χώρας.
Σημειώνεται ότι σήμερα στη χώρα μας ζουν 2.400.000 άτομα ηλικίας άνω των 65 ετών και από αυτούς 600.000 είναι άνω των 85 ετών.
Η γήρανση δημιουργεί νέα δεδομένα και απαιτήσεις για την ευαίσθητη ομάδα πληθυσμού και πρέπει να ληφθούν άμεσα μέτρα για τη βελτίωση της φροντίδας τους, αλλά και την υγεία, την ευεξία και την κοινωνικοποίησή τους, παράλληλα με την αξιοποίηση των μεγαλύτερων σε ηλικία ατόμων προς όφελος του κοινωνικού συνόλου και του στόχου για γήρανση με αξιοπρέπεια.
Όμως στη χώρα μας, αποτελεί σοβαρότατο πρόβλημα η χαμηλή ποιότητα ζωής στους ηλικιωμένους. Έχει υπολογιστεί ότι τα έτη υγιούς γήρανσης στη χώρα μας έχουν μειωθεί κατά 3,4 έτη την τελευταία 10ετία. Το γεγονός αυτό κατατάσσει την Ελλάδα σε χαμηλά επίπεδα, τόσο στην Ε.Ε., όσο και στην Ευρώπη, συνολικά.
Αυτό οφείλεται στον υψηλό επιπολασμό των νόσων φθοράς του οργανισμού, όπως τα καρδιαγγειακά νοσήματα, ο καρκίνος, ο σακχαρώδης διαβήτης, η οστεοπόρωση και τα κατάγματα κλπ., αλλά και η παχυσαρκία, η έλλειψη σωματικής άσκησης και οι κακές διατροφικές συνήθειες, καθώς και η κακή ποιότητα του περιβάλλοντος στο οποίο ζουν οι Έλληνες.
Πρόσθετος, σημαντικά αρνητικός παράγοντας είναι και οι χαμηλές δημόσιες δαπάνες για την υγεία, που περιορίζονται στο 6,8% του ΑΕΠ έναντι 9% κατά μέσο όρο στην Ευρώπη. Αλλά και οι ιδιωτικές δαπάνες για υγεία, φθάνουν το 35% του συνόλου, όταν ο αντίστοιχος ευρωπαϊκός μέσος όρος είναι μόλις 15,3%. Στοιχεία του 2023 της ΕΛΣΤΑΤ, αναφέρουν ότι οι δαπάνες υγείας αυξήθηκαν κατά 6,3% σε ένα χρόνο, αλλά η αύξηση αυτή ήταν διπλάσια για τα άτομα άνω των 65 ετών και ιδιαίτερα γι’ αυτά που ζουν μόνα και με μειωμένους οικονομικούς πόρους.
Μονάδες Φροντίδας Ηλικιωμένων και Μακροχρόνια Φροντίδα
Ο τομέας των Μονάδων Φροντίδας Ηλικιωμένων (ΜΦΗ) στην Ελλάδα βασίζεται στην ιδιωτική πρωτοβουλία (κερδοσκοπική και μη-κερδοσκοπική), εφόσον η χώρα δεν διαθέτει αντίστοιχες δημόσιες δομές. Οι κερδοσκοπικές ΜΦΗ αποτελούν το 45% και οι Μη Κερδοσκοπικές το 55%, με σημαντικό μέρος των τελευταίων να ανήκουν στην Εκκλησία ή ιδρύματα. Το σύνολο των κλινών υπολογίζεται σε περίπου 15.000 κλίνες, με το 48% στην Αττική, 10% στην κεντρική Μακεδονία και τα υπόλοιπα διάσπαρτα ανά τη χώρα.
Η φιλοξενία των ηλικιωμένων στις κερδοσκοπικές ΜΦΗ δεν δικαιολογείται με ημερήσιο νοσήλιο, ούτε καλύπτεται από κάποιον κρατικό ασφαλιστικό φορέα, ενώ από το 2023 οι μη κερδοσκοπικές ΜΦΗ μπορούν να συμβάλλονται με τον ΕΟΠΥΥ.
Σε κάθε περίπτωση, οι οικογένειες καλούνται να καλύψουν τα έξοδα φροντίδας και φιλοξενίας, πλην της συνταγογράφησης φαρμάκων και εξετάσεων. Παρά ταύτα, λόγω των κοινωνικών συνθηκών, των αυξημένων αναγκών και υψηλών απαιτήσεων στη φροντίδα ορισμένων ασθενειών (π.χ. χρόνιες παθήσεις, περιπτώσεις άνοιας) και των επαγγελματικών υποχρεώσεων των μελών της οικογένειας του ηλικιωμένου, οι οικογένειες επιλέγουν συχνά ο ηλικιωμένος συγγενής τους να φιλοξενηθεί σε ΜΦΗ. Ενδεικτικά, φαίνεται πως, η ζήτηση για παροχή μακροχρόνιας φροντίδας αυξήθηκε κατά 40% κατά την περίοδο 2005-2020 και προβλέπεται περαιτέρω αύξηση της ζήτησης, καθώς ο αριθμός των ηλικιωμένων υπολογίζεται ότι αυξάνεται κατά 100.000 ανά πενταετία στη χώρα μας.
Ο κ. Καραϊτιανός επεσήμανε ότι γι΄ αυτό είναι απαραίτητη η καταγραφή των κλινών ΜΦΗ, η παροχή δυνατότητας συμβάσεων του ΕΟΠΥΥ και με τις ιδιωτικές ΜΦΗ, με ανάλογη ενίσχυση του κρατικού ελέγχου, αλλά και φορολογικά κίνητρα για τους ηλικιωμένους που διαβιούν στις μονάδες αυτές. Ακόμη πρέπει να ληφθεί πρόνοια για τη συνεχή επιμόρφωση των φροντιστών των ηλικιωμένων στις μονάδες αυτές.
Παράλληλα είναι απαραίτητη και η ανάπτυξη της μακροχρόνιας φροντίδας -τόσο στον τόπο κατοικίας των μεγαλύτερων σε ηλικία ατόμων όσο και σε οργανωμένες μονάδες φροντίδας-, συνυπολογίζοντας την αύξηση του προσδόκιμου ζωής και της ανάγκης για καλύτερη ποιότητα υγείας.
Επισημαίνοντας ότι μεγάλος αριθμός ηλικιωμένων αντιμετωπίζει σοβαρό πρόβλημα αξιοπρεπούς στέγης και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει δημοσιεύσει τις προτάσεις του για την οργάνωση της μακροχρόνιας φροντίδας (https://www.who.int/europe/publications/i/item/WHO-EURO-2024-10369-50141-75518), το Υπουργείο Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας δεν έχει ακόμη προχωρήσει στη δημοσίευση της στρατηγικής της κυβέρνησης για τη μακροχρόνια φροντίδα.
Θεωρώντας ότι η ανάπτυξη της μακροχρόνιας φροντίδας τόσο στον δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα με πρόβλεψη κάλυψης των δαπανών της οικογένειας από επαρκείς πόρους είναι ένα σημαντικό βήμα για την αντιμετώπιση της δημογραφικής κρίσης, η Ε.Γ.Γ.Ε. δήλωσε έτοιμη να συνεργαστεί με όλους τους αρμόδιους για την επιτυχή εφαρμογή της.
Η επάρκεια προσωπικού υγείας και πρόνοιας με κατάλληλη εκπαίδευση για να στελεχώσουν τη μακροχρόνια φροντίδα ώστε οι παρεχόμενες υπηρεσίες να είναι ισότιμες, ασφαλείς και ποιοτικές, πρέπει να αποτελέσει πρωταρχικό στόχο σε οποιαδήποτε στρατηγική για τη μακροχρόνια φροντίδα.
Διατροφικές ανάγκες
Η τρίτη ηλικία χαρακτηρίζεται από αυξημένο κίνδυνο υποθρεψίας, σαρκοπενίας και εμφάνισης χρόνιων νοσημάτων. Στόχος μας είναι η παρουσίαση τεκμηριωμένων διατροφικών συστάσεων για άτομα άνω των 65 ετών, με βάση τις πιο πρόσφατες διεθνείς οδηγίες και μετα-αναλύσεις.
Η διαδικασία της γήρανσης συνοδεύεται από φυσιολογικές αλλαγές όπως μειωμένη όρεξη, απώλεια μυϊκής μάζας και λειτουργικότητας, καθώς και αυξημένο κίνδυνο γνωστικής εξασθένησης. Η διατροφή αποτελεί βασικό παράγοντα στη διατήρηση της υγείας και της αυτονομίας των ηλικιωμένων. Οι τρέχουσες κατευθυντήριες γραμμές της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Κλινικής Διατροφής και Μεταβολισμού (ESPEN) τονίζουν ότι η επάρκεια ενέργειας και η πρόληψη της υποθρεψίας και της αφυδάτωσης είναι πρωταρχικοί στόχοι σε αυτή την ηλικιακή ομάδα.
Υπολογίζεται ότι έως και το 20% των ηλικιωμένων στην Ελλάδα διατρέχουν κίνδυνο δυσθρεψίας, με υψηλότερη συχνότητα σε ειδικά περιβάλλοντα, όπως νοσοκομεία, κέντρα αποκατάστασης και μονάδες φροντίδας ηλικιωμένων. Όσον αφορά στην κοινότητα, ο κίνδυνος δυσθρεψίας είναι χαμηλότερος αλλά παραμένει σημαντικός, με περίπου 5,8% των μεγαλύτερων ηλικιακά ατόμων να θεωρούνται υποσιτισμένοι. Παράγοντες κινδύνου περιλαμβάνουν τη γνωστική έκπτωση, την κοινωνική απομόνωση και τις χρόνιες ασθένειες.
Η επαρκής πρόσληψη πρωτεΐνης θεωρείται κρίσιμη για την πρόληψη και αντιμετώπιση της σαρκοπενίας. Νεότερες ανασκοπήσεις συστήνουν ημερήσια πρόσληψη 1–1,2 γρ. πρωτεΐνης ανά κιλό σωματικού βάρους για υγιείς ηλικιωμένους, ενώ σε περιπτώσεις σαρκοπενίας ή υποθρεψίας συνιστώνται 1,2–1,5 γρ ανά κιλό την ημέρα. Επιπλέον, μελέτες δείχνουν ότι η κατανομή της πρωτεΐνης ανά γεύμα σε ποσότητες πάνω από 25–30 γρ. βελτιώνει τη μυϊκή πρωτεϊνοσύνθεση και μειώνει τον καταβολισμό. Ο συνδυασμός υψηλής πρόσληψης πρωτεΐνης με άσκηση αντίστασης, έχει αποδειχθεί ιδιαίτερα αποτελεσματικός στη βελτίωση της μυϊκής δύναμης και λειτουργικότητας.
Πέρα από τα μεμονωμένα θρεπτικά συστατικά, οι διεθνείς οδηγίες δίνουν έμφαση στη συνολική ποιότητα της δίαιτας. Η Μεσογειακή διατροφή, πλούσια σε φρούτα, λαχανικά, όσπρια, δημητριακά ολικής άλεσης, ελαιόλαδο και ψάρια, έχει συσχετιστεί με μειωμένο κίνδυνο καρδιαγγειακών νοσημάτων και γνωστικής έκπτωσης στους ηλικιωμένους.
Η αφυδάτωση αποτελεί συχνό πρόβλημα, λόγω μειωμένης αίσθησης δίψας και λήψης διουρητικών φαρμάκων. Η ESPEN προτείνει τακτική εκτίμηση της ενυδάτωσης και κατανάλωση μικρών ποσοτήτων υγρών καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας. Σχετικά με τα μικροθρεπτικά συστατικά, οι ελλείψεις σε βιταμίνη D και Β12 είναι οι πιο διαδεδομένες. Η συμπλήρωση βιταμίνης D (800–1000 IU/ημέρα) έχει συσχετιστεί με μείωση του κινδύνου πτώσεων σε ηλικιωμένους με χαμηλά επίπεδα βιταμίνης D στο αίμα. Αντίστοιχα, η βιταμίνη Β12 και ο σίδηρος πρέπει να αξιολογούνται και να χορηγούνται μόνο όταν υπάρχουν ενδείξεις έλλειψης.
Σε περιπτώσεις δυσφαγίας, η υφή των τροφών πρέπει να προσαρμόζεται ώστε να μειώνεται ο κίνδυνος πνιγμονής, με τη συμβολή λογοθεραπευτή και διαιτολόγου. Σε χρόνιες παθήσεις όπως ο διαβήτης και η χρόνια νεφρική νόσος, οι γενικές οδηγίες πρέπει να εξατομικεύονται σύμφωνα με τις ιατρικές ανάγκες.
Η διατροφή στην τρίτη ηλικία πρέπει να στοχεύει στη διατήρηση υγείας, λειτουργικότητας και ποιότητας ζωής. Η επάρκεια σε πρωτεΐνη, η εφαρμογή διατροφικών προτύπων υψηλής ποιότητας όπως η Μεσογειακή δίαιτα, η πρόληψη της αφυδάτωσης και η έγκαιρη αναγνώριση μικροθρεπτικών ελλείψεων αποτελούν τους βασικούς άξονες. Οι οδηγίες είναι σαφώς προσανατολισμένες στην εξατομίκευση και στη συνεργασία με επαγγελματίες υγείας.
Επισημαίνεται εξάλλου η ανάγκη επιμελούς φροντίδας της στοματικής υγείας των ανθρώπων μεγαλύτερης ηλικίας γιατί ασθένειες του στόματος όπως η τερηδόνα, η περιοδοντική νόσος, η απώλεια δοντιών, η ξηροστομία και λειτουργικές δυσκολίες της μάσησης έχουν ως αποτέλεσμα να επηρεάζονται δυσμενώς η γενικότερη υγεία των ανθρώπων μεγαλύτερης ηλικίας αλλά και η ποιότητα διατροφής και ζωής τους.
Υγιής γήρανση
Η «Δεκαετία Υγιούς Γήρανσης» 2021-2030 που έχει θεσπιστεί από τον ΟΗΕ, έχει στόχο τη βελτιστοποίηση της «λειτουργικής ικανότητας» των ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας και τη μακροζωία, αλλά με υγιή και ευχάριστο τρόπο.
Η ταχεία αύξηση του αριθμού των ατόμων μεγαλύτερων ηλικιών υπογραμμίζει τη σημασία της προαγωγής της υγείας, της πρόληψης και της θεραπείας ασθενειών σε όλη τη διάρκεια της ζωής και φέρνει στο προσκήνιο την ανάγκη για την αντιμετώπιση της οργανικής και ψυχικής ευαλωτότητας που συνεπάγεται το γήρας. Το ενδιαφέρον επικεντρώνεται στον τρόπο ζωής και ειδικότερα στη σωματική δραστηριότητα και την πνευματική ευεξία, απαραίτητων για την υγεία και μακροζωΐα των ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας, σε συνδυασμό με την ορθή διατροφή και το καθαρό περιβάλλον.
Οι συστάσεις για τα άτομα ηλικίας 65 ετών και άνω υποδεικνύουν 150 λεπτά την εβδομάδα (για παράδειγμα, 30 λεπτά την ημέρα, 5 ημέρες την εβδομάδα) μέτριας έντασης φυσική δραστηριότητα, όπως γρήγορο περπάτημα ή κολύμβηση, ή 75 λεπτά την εβδομάδα έντονης δραστηριότητας, όπως πεζοπορία, τζόκινγκ ή τρέξιμο. Οι συστάσεις περιλαμβάνουν τόσο αερόβια άσκηση και άσκηση ενδυνάμωσης όσο και ασκήσεις ισορροπίας για τη μείωση του κινδύνου πτώσεων. Εάν τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας δεν μπορούν να ακολουθήσουν τις οδηγίες λόγω χρόνιων παθήσεων, θα πρέπει να είναι όσο δραστήρια το επιτρέπουν οι ικανότητές τους και οι συνθήκες. Πρόσφατες μελέτες απέδειξαν ότι ακόμα και η άσκηση κατά τη διάρκεια του Σαββατοκύριακου μόνο, έχει τα ίδια ευεργετικά αποτελέσματα. Πέραν, όμως, της σωματικής δραστηριότητας, πολύ σπουδαίο ρόλο παίζει και η πνευματική ευεξία η οποία επιτυγχάνεται με την ενεργή κοινωνική ζωή, τη θετική ενέργεια, την ενασχόληση με την τέχνη ή με κάποιο χόμπι, κλπ.
