Πόσο εύκολο είναι να πάρει κάποιος φαρμακευτική κάνναβη στην Ελλάδα με τις ευλογίες κάποιου γιατρού; Ποιές είναι οι δικλείδες ασφαλείας και πώς ενεργοποιούνται; Υπάρχει ουσιαστικός έλεγχος στο ποιός γράφει, τί γράφει και σε ποιόν; Αυτά είναι ορισμένα από τα ερωτήματα που επιχείρησε να απαντήσει το αποκαλυπτικό ρεπορτάζ του Inside Story, προσεγγίζοντας γι’ αυτόν τον σκοπό τη μοναδική -μέχρι στιγμής- εταιρεία παραγωγής φαρμακευτικής κάνναβης στη χώρα, μια πλατφόρμα παροχής γιατρών του διαδικτύου, μια διαδικτυακή κλινική οι γιατροί της οποίας όπως φάνηκε δεν έχουν κανένα πρόβλημα να συνταγογραφούν κάνναβη χωρίς ιδιαίτερο έλεγχο και φυσικά το υπουργείο Υγείας.

Ακολουθεί το ρεπορτάζ του Inside Story, με το δεύτερο μέρος της έρευνας να παρουσιάζεται τη Δευτέρα.

«– Καλησπέρα σας.

– Amka auli exete

– Ναι, έχω. Μισό λεπτό να σας στείλω ΑΜΚΑ.

– gia poio logo thelete kanavi

– Έχω πόνους στη μέση μου

– οk se ligo

Μερικά λεπτά μετά έλαβα άυλη συνταγή για φαρμακευτική κάνναβη με υψηλή περιεκτικότητα σε THC, 19%. Ο διάλογος που προηγήθηκε στα greeklish ήταν με έναν παθολόγο με τον οποίο συνδέθηκα τυχαία μέσω της ReliefTime Clinic, της «1ης online κλινικής φαρμακευτικής κάνναβης», όπως γράφει στην ιστοσελίδα της. Η ReliefTime Clinic λειτουργεί από τον Ιούλιο του 2024 υπό την πλατφόρμα εύρεσης γιατρών Doctor Anytime και διαφημίζεται στα social media με τη βοήθεια influencers οι οποίοι –αθροιστικά– έχουν εκατοντάδες χιλιάδες ακολούθους, κατά κύριο λόγο νεαρής ηλικίας.

Δωρεάν chat

Εδώ και κάποιους μήνες, η ReliefTime Clinic προσφέρει δωρεάν chat με τους συνεργαζόμενους γιατρούς, που όπως λέει είναι «εξειδικευμένοι στη φαρμακευτική κάνναβη» και μπορούν –εφόσον το κρίνουν απαραίτητο– να προχωρήσουν στη συνταγογράφηση. Η υπηρεσία παρέχεται σύμφωνα με την εταιρεία δωρεάν, για λόγους εμπορικής προώθησης – brand awareness, όπως το ονομάζουν οι ίδιοι.

Ο λόγος που δοκίμασα να πάρω συνταγή –ακολουθώντας τις οδηγίες που είδα σε διάφορες αναρτήσεις στο Ιnstagram και στο Τik Τok– ήταν καθαρά δημοσιογραφικός (δεν εκτέλεσα ποτέ τη συνταγή σε φαρμακείο). Ήθελα να διασταυρώσω όσα είχα ήδη ακούσει: καταγγελίες για πιθανή καταχρηστική και ανεξέλεγκτη συνταγογράφηση φαρμακευτικής κάνναβης σε άτομα που δεν την έχουν πραγματική ανάγκη, όπως εγώ, ή που μπορεί να την θέλουν για ψυχαγωγική χρήση.

Στο κάδρο των καταγγελιών μπαίνει (χωρίς να κατονομάζεται δημοσίως) η ReliefTime Clinic – για την ακρίβεια συνεργαζόμενοι με αυτήν γιατροί, οι οποίοι αφενός μεν δεν έχουν υπαλληλική σχέση με την πλατφόρμα, όμως για να είναι διαθέσιμοι τις ώρες που αυτή λειτουργεί (καθημερινά από τις 8 το πρωί έως τις 22:00 το βράδυ και τα Σαββατοκύριακα), πληρώνονται από την Doctor Anytime.

Παρόμοια εμπειρία με τη δική μου είχαν κι άλλα άτομα με τα οποία μίλησα και στα οποία, όπως και σε μένα, συνταγογραφήθηκε φαρμακευτική κάνναβη μέσω της ReliefTime Clinic με συνοπτικές διαδικασίες και χωρίς στην πραγματικότητα να προκύπτει ότι εμπίπτουν στις πολύ συγκεκριμένες θεραπευτικές ενδείξεις που έχει εγκρίνει ο ΕΟΦ.

Το ρεπορτάζ

Το inside story στο πλαίσιο του ρεπορτάζ απευθύνθηκε στις εταιρείες που δραστηριοποιούνται με τον ένα ή τον άλλο τρόπο στην αγορά της φαρμακευτικής κάνναβης στην Ελλάδα:

Μιλήσαμε με την πρώτη και μοναδική μέχρι στιγμής εταιρεία που διαθέτει στην ελληνική αγορά από τον Ιανουάριο του 2024 τελικά προϊόντα φαρμακευτικής κάνναβης, την Tikun Olam και αποστείλαμε ερωτήματα στις φαρμακευτικές εταιρείες Lavipharm και Pharmaserve, οι οποίες εκτός από τη διακίνηση των προϊόντων της Tikun Olam στα φαρμακεία, έχουν αναλάβει την επιστημονική ενημέρωση των επαγγελματιών υγείας μέσω ιατρικών επισκεπτών αποκλειστικής απασχόλησης και τη διοργάνωση ιατρικών συνεδρίων ή τη συμμετοχή σε επιστημονικά συνέδρια άλλων φορέων.

Ήρθαμε σε επαφή με την ιδρύτρια και διαχειρίστρια της εταιρείας πίσω από την Doctor Anytime και την ReliefTime Clinic και απευθύναμε ερωτήματα στον Εθνικό Οργανισμό Φαρμάκων, όπως και στον υπουργό Υγείας Άδωνι Γεωργιάδη.

Συνομιλήσαμε επίσης με γιατρούς που ειδικεύονται στη φαρμακευτική κάνναβη αλλά και χρήστες κάνναβης για ψυχαγωγικούς λόγους – οι οποίοι μίλησαν υπό το καθεστώς ανωνυμίας.

Τι είναι η φαρμακευτική κάνναβη

Έχουν περάσει περίπου 15 μήνες μετά την πολυαναμενόμενη πρώτη συνταγογράφηση φαρμακευτικής κάνναβης στην Ελλάδα – την οποίαν υποδέχθηκαν πανηγυρικά τόσο οι ασθενείς που την έχουν ανάγκη όσο και ο υπουργός Υγείας Άδωνις Γεωργιάδης, ο οποίος συνέβαλε αποφασιστικά ώστε να γίνει πραγματικότητα, παίρνοντας τη σκυτάλη από τον ΣΥΡΙΖΑ.

Το φαρμακευτικό σκεύασμα που μου έγραψε ο γιατρός είναι συσκευασμένοι ολόκληροι ξηροί ανθοί κάνναβης. Οπτικά δηλαδή μοιάζει με την κάνναβη που αγοράζει κανείς στην μαύρη αγορά και έχει παρόμοιες ψυχοδραστικές ιδιότητες (αν και ποιοτικά υπερτερεί σε πολλά σημεία). Η χρήση του γίνεται με τη βοήθεια πιστοποιημένων ηλεκτρονικών συσκευών που ατμοποιούν τα τρίμματα του ανθού και ο ασθενής εισπνέει τον παραγόμενο ατμό.

Τα σκευάσματα φαρμακευτικής κάνναβης περιέχουν την ψυχοδραστική ουσία τετραϋδροκανναβινόλη, ευρέως γνωστή ως THC σε ποσοστό άνω του 0,2%. Τα σκευάσματα αυτά χορηγούνται με περιορισμένη ιατρική συνταγή του πίνακα Δ του υπουργείου Υγείας από ειδικό γιατρό και απαιτείται παρακολούθηση κατά τη διάρκεια της αγωγής. Ο πίνακας Δ περιλαμβάνει ναρκωτικές ουσίες που έχουν ωφέλιμη θεραπευτική δράση στον άνθρωπο, η χρήση τους όμως συνοδεύεται από αυξημένη πιθανότητα εμφάνισης ανεπιθύμητων ενεργειών (π.χ. ψύχωση στην περίπτωση της κάνναβης).

Η φαρμακευτική κάνναβη βρίσκεται στην λεγόμενη αρνητική λίστα, δηλαδή στα φάρμακα που δεν αποζημιώνονται από τα ασφαλιστικά ταμεία και κοστίζει αυτή τη στιγμή περίπου 15 ευρώ το γραμμάριο. Τα μη αποζημιούμενα σκευάσματα συνταγογραφούνται με εμπορική ονομασία (όχι βάσει δραστικής ουσίας).

H συνταγογράφηση των εν λόγω σκευασμάτων δεν προσμετράται στο όριο του 15% των επιτρεπτών αποκλίσεων της συνολικής συνταγογράφησης του κάθε γιατρού στη διάρκεια του έτους – με απλά λόγια, αυτό σημαίνει ότι δύνανται να υπερβαίνουν το 15% της αξίας της συνολικής συνταγογράφησης του κάθε γιατρού στη διάρκεια του έτους.

Οι αυστηρές προϋποθέσεις για τη συνταγογράφηση

Η φαρμακευτική κάνναβη χορηγείται αποκλειστικά και μόνο σε ενήλικες με ιατρική συνταγή και για συγκεκριμένες θεραπευτικές ενδείξεις  που έχουν εγκριθεί από τον Εθνικό Οργανισμό Φαρμάκων (ΕΟΦ). Τέτοιες είναι:

• η αντιμετώπιση σοβαρής ναυτίας ή έμετου από χημειοθεραπεία

• ο χρόνιος πόνος λόγω καρκίνου ή παθήσεων του νευρικού συστήματος

• η σπαστικότητα λόγω σκλήρυνσης κατά πλάκας ή βλαβών του νωτιαίου μυελού και

• ως ορεξιογόνο στην παρηγορητική φροντίδα καρκινοπαθών.

Επίσης πολύ σημαντικό, όπως διαβάζουμε στις περιλήψεις χαρακτηριστικών προϊόντος (SPC) που είναι αναρτημένες στην ιστοσελίδα του ΕΟΦ), είναι ότι η συνταγογράφηση ενός σκευάσματος φαρμακευτικής κάνναβης δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να αποτελεί θεραπεία πρώτης επιλογής. Αντίθετα, «μπορεί να εξετάζεται μόνο σε περιπτώσεις όπου η χρήση ήδη εγκεκριμένων και καθιερωμένων φαρμάκων αποδείχθηκε μη- εφικτή, ή/και μη-ανεκτή ή/και μη-αποτελεσματική για τον συγκεκριμένο ασθενή».

Με απλά λόγια, όπως μου λέει η Ιωάννα Χήνου, καθηγήτρια του Τομέα Φαρμακογνωσίας και Χημείας Φυσικών Προϊόντων ΕΚΠΑ και πρόεδρος της 13μελούς Ειδικής Επιστημονικής Επιτροπής Τελικών Προϊόντων Φαρμακευτικής Κάνναβης που έχει συγκροτηθεί στον ΕΟΦ, η συνταγογράφηση φαρμακευτικής κάνναβης επιτρέπεται μόνο για αυτές τις πολύ συγκεκριμένες θεραπευτικές ενδείξεις και εφόσον κανένα άλλο φάρμακο δεν βοήθησε.

Και ποιοι γιατροί μπορούν να γράψουν μια τέτοια συνταγή; Αρχικά, ο ΕΟΦ είχε αποφασίσει ότι η διάγνωση και η πρώτη συνταγογράφηση έπρεπε να γίνεται από αναισθησιολόγους, νευρολόγους, ογκολόγους, λοιμωξιολόγους και ρευματολόγους. Οι παθολόγοι και οι γενικοί γιατροί μπορούσαν να κάνουν μόνο την επανασυνταγογράφηση. Όμως το καλοκαίρι του 2024 αυτό άλλαξε με νέα απόφαση του ΕΟΦ και έκτοτε όλοι οι γιατροί μπορούν να συνταγογραφούν φαρμακευτική κάνναβη εξ αρχής.

Σχεδόν ταυτόχρονα με την επέκταση των ειδικοτήτων, έγινε και μία ακόμα αλλαγή, που διεύρυνε ακόμα περισσότερο τους τρόπους συνταγογράφησης: Με τον νόμο 5129/2024 (άρθρο 66) του υπουργείου Υγείας τέθηκαν οι πρώτες βάσεις για τις ιατρικές πράξεις μέσω συστημάτων τηλεϊατρικής, που είχαν ξεκινήσει άτυπα την περίοδο του Covid-19 και μέχρι την ψήφιση του νόμου λειτουργούσαν σε μια γκρίζα ζώνη.

Όταν τέθηκε σε ισχύ ο νόμος, που άναψε και επισήμως το πράσινο φως στην τηλεϊατρική, η εξειδικευμένη στην φαρμακευτική κάνναβη διαδικτυακή πλατφόρμα ReliefTime Clinic μετρούσε ήδη λίγες εβδομάδες λειτουργίας.

Οι καταγγελίες

Η συγκεκριμένη πλατφόρμα φαίνεται πως σκιαγραφείται –χωρίς να κατονομάζεται– σε επιστολή του Πανελλήνιου Φαρμακευτικού Συλλόγου (ΠΦΣ) προς τον ΕΟΦ και το υπουργείο Υγείας με θέμα «Συνταγογράφηση σκευασμάτων φαρμακευτικής κάνναβης» και ημερομηνία 27 Φεβρουαρίου 2025.

Η επιστολή, που δημοσιοποιήθηκε (Καμπανάκι κινδύνου για υπερσυνταγογράφηση φαρμακευτικής κάνναβης από τον Π.Φ.Σ | DailyPharmaNews) στις 21 Μαΐου σε κλαδική ενημερωτική ιστοσελίδα, αναφέρει μεταξύ άλλων: «Με αφορμή την κυκλοφορία των σκευασμάτων φαρμακευτικής κάνναβης [αναφέρονται οι εμπορικές ονομασίες] κλπ. δεχθήκαμε αρκετές αναφορές φαρμακοποιών ανά την χώρα, για την προσκόμιση άυλων συνταγών με τα συγκεκριμένα σκευάσματα, συνταγογραφημένα από ιατρούς διαδικτυακής πλατφόρμας και μάλιστα έχει παρατηρηθεί έκδοση πολλαπλών συνταγών του ίδιου σκευάσματος φαρμακευτικής κάνναβης, για τον ίδιο ασθενή, εντός του ίδιου μηνός».

Λίγες μέρες μετά, τον Μάρτιο του 2025, δημοσιεύτηκε υπουργική απόφαση με τους όρους, τις προϋποθέσεις και τη διαδικασία διαχείρισης των εφαρμογών τηλεϊατρικής. Ειδική μνεία γίνεται μέσα στην απόφαση και στη συνταγογράφηση τελικών προϊόντων φαρμακευτικής κάνναβης, λέγοντας ότι επιτρέπεται η συνταγογράφησή τους κατόπιν παροχής υπηρεσιών τηλεϊατρικής.

Οι καταγγελίες όμως δεν σταμάτησαν. Εννέα μέρες μετά την υπουργική απόφαση, στις 19 Μαρτίου 2025, η Ελληνική Ιατρική Εταιρεία για τα Κανναβινοειδή (ΕΙΕΚ) –ένα μη κερδοσκοπικό σωματείο που ιδρύθηκε το 2022 από 29 μέλη και έχει ως αντικείμενο, μεταξύ άλλων, τη μελέτη, την εκπαίδευση των ιατρών και τη συνταγογραφούμενη χρήση των ουσιών που παράγονται από το φυτό Cannabis Sativa L– αναφέρει σε ανάρτησή της ότι «δέχεται τον τελευταίο καιρό σειρά καταγγελιών και παραπόνων αναφορικά με τη διαδικασία συνταγογράφησης της ιατρικής κάνναβης».

Μεταξύ άλλων η ΕΙΕΚ διευκρινίζει ότι: «Η ορθή κλινική πρακτική απαιτεί τη λήψη του ιατρικού ιστορικού, την αντικειμενική εξέταση και την αξιολόγηση των κλινικών (και ενίοτε εργαστηριακών) ευρημάτων. Ο θεράπων ιατρός είναι ο μόνος αρμόδιος να κρίνει ποιες από τις διαθέσιμες θεραπείες είναι κατάλληλες για τον συγκεκριμένο ασθενή. Ο θεράπων ιατρός έχει την ευθύνη της ενημέρωσης αναφορικά με τις διαθέσιμες θεραπείες, το αναμενόμενο όφελος, τους πιθανούς κινδύνους και τις τυχόν ανεπιθύμητες δράσεις της προτεινόμενης θεραπευτικής αγωγής.

Η ορθή κλινική πρακτική δεν προβλέπει την κατ’ επίκληση ή κατ’ εντολή του ασθενούς συνταγογράφηση κανενός φαρμακευτικού σκευάσματος, και το ίδιο ισχύει και στην περίπτωση της συνταγογράφησης της ιατρικής κάνναβης».

Η ανακοίνωση κλείνει ως εξής: «Είμαστε θεράποντες, και όχι συνταγογράφοι».

Τι γίνεται στην πράξη

Όπως είδαμε, θεωρητικά, για να συνταγογραφηθεί σε κάποιο άτομο φαρμακευτική κάνναβη στην Ελλάδα πρέπει να πληρούνται πολύ συγκεκριμένες προϋποθέσεις. Ωστόσο η πράξη φαίνεται να απέχει από τη θεωρία.

Σύμφωνα με τη δική μας εμπειρία, αλλά και μαρτυρίες ατόμων που επιχείρησαν να πάρουν φαρμακευτική κάνναβη επικαλούμενα κάποιο σωματικό πόνο, στο τέλος του ολιγόλεπτου online chat με τον γιατρό βρέθηκαν με τη συνταγή, χωρίς να προκύπτει από την καρτέλα τους (στην οποία έχει πρόσβαση ο εκάστοτε γιατρός με τον ΑΜΚΑ του ασθενούς) ότι πράγματι εμπίπτουν σε μια από τις εγκεκριμένες θεραπευτικές ενδείξεις ή ότι τους είχαν συνταγογραφηθεί στο παρελθόν καθιερωμένα φάρμακα για την πάθηση αυτή.

Υπάρχουν και περιπτώσεις ατόμων που μας μίλησαν, τα οποία δέχθηκαν έμμεσες υποδείξεις από τον γιατρό ώστε να επικαλεστούν κάποιο χρόνιο πόνο, ενώ αρχικά του είχαν αναφέρει ότι ήθελαν την κάνναβη για άλλο λόγο, ή να παραδεχτούν ότι είχαν χρησιμοποιήσει άλλα συμβατικά φάρμακα, που δεν τους έπιασαν.

Τα συγκεκριμένα πρόσωπα με τα οποία συνομιλήσαμε χρησιμοποίησαν το δωρεάν online chat με γιατρό που παρέχει η πλατφόρμα ReliefTime Clinic.

Το ίδιο όπως είδαμε έκανα και εγώ, για να διαπιστώσω προς έκπληξή μου αυτό που είχα ήδη ακούσει, ότι δηλαδή μέσα σε πέντε λεπτά βρέθηκα με συνταγογραφημένη φαρμακευτική κάνναβη περιεκτικότητας 19% THC λέγοντας απλά ότι με πονάει η μέση μου και χωρίς να προκύπτει από την καρτέλα μου ότι μου έχουν ποτέ συνταγογραφηθεί αναλγητικά ή αντιφλεγμονώδη.

Ο γιατρός δεν με ρώτησε τίποτα απολύτως (π.χ. αν έχω δοκιμάσει άλλα φάρμακα, αν ο πόνος είναι επίμονος ή τι τον προκάλεσε), ούτε μου πήρε κάποιο ιστορικό. Πριν συνδεθώ στο chat μαζί του, έπρεπε απλώς να απαντήσω με «ναι» ή «όχι» σε τέσσερις ερωτήσεις: αν έχω υπερευαισθησία στο φυτό της κάνναβης ή στη φαρμακευτική κάνναβη, αν έχω ατομική ή οικογενειακό ιστορικό ψύχωσης, αν είμαι έγκυος, σε γαλουχία ή κάνω προσπάθειες τεκνοποίησης και αν είμαι επαγγελματίας οδηγός.

Τι απαντά η ReliefTime Clinic

Ανέφερα το περιστατικό αυτό στην Ελευθερία Ζούρου, ιδρύτρια και διαχειρίστρια της εταιρείας πίσω από την Doctor Anytime και την ReliefTime Clinic, τονίζοντας ότι κάτι παρόμοιο συνέβη και σε άλλα άτομα που έχω συνομιλήσει.

Η απάντησή της ουσιαστικά ρίχνει όλη την ευθύνη στον γιατρό με τον οποίον έτυχε να μιλήσω. «Δια νόμου δεν μπορούμε να επιβάλουμε στον γιατρό πώς θα διαχειρίζεται τον ασθενή κατά τη διάρκεια της συνεδρίας με οποιονδήποτε τρόπο κι αν γίνεται η συνεδρία», αναφέρει. «Το μόνο μέσο που έχουμε για να αντιλαμβανόμαστε τι γίνεται μέσα στα ραντεβού είναι οι αξιολογήσεις των γιατρών από τους ασθενείς, αφού με βάση το ιατρικό απόρρητο κανείς δεν μπορεί να έχει πρόσβαση στο τι λέγεται μεταξύ ασθενή και ιατρού (είτε online, είτε δια ζώσης)».

Στου δε όρους χρήσης της, η Doctor Anytime/ReliefΤime Clinic αποποιείται οποιαδήποτε ευθύνη για ό,τι διαμείβεται μεταξύ γιατρού και ασθενή. Συγκεκριμένα για το online chat γράφει ότι: «Η υπηρεσία αυτή δεν αντικαθιστά τη φυσική παρουσία στο ιατρείο και μπορεί να παρέχει ιατρικές συμβουλές και ηλεκτρονική συνταγογράφηση με βάση την κρίση του γιατρού. […] Αποκλειστικός υπεύθυνος για τις απαντήσεις που δίνονται σε όσους απευθύνουν τα ερωτήματά τους μέσω chat είναι ο ιατρός».

Σε άλλο σημείο των όρων χρήσης της ιστοσελίδας αναφέρεται ότι «δεν δημοσιεύονται σχόλια που υποδεικνύουν ότι ο ασθενής δεν γνωρίζει τις διαδικασίες που ακολουθούνται στον ιατρικό χώρο. Ενδεικτικά εδώ αναφέρουμε την διαδικασία ηλεκτρονικής συνταγογράφησης της οποίας θα πρέπει να προηγείται εξέταση και ταυτοπροσωπία του ασθενούς, καθώς ο ιατρός φέρει την αποκλειστική ευθύνη για την ορθή και σύννομη συνταγογράφηση φαρμάκων και εξετάσεων».

Η Ελευθερία Ζούρου διευκρινίζει επίσης ότι «το ραντεβού με έναν γιατρό μέσω της ReliefTime Clinic είναι σαν ιατρική επίσκεψη, δεν είναι ραντεβού συνταγογράφησης».

Τι απαντούν οι φαρμακευτικές και η Tikun Olam

Την εμπειρία που είχα με τον συγκεκριμένο γιατρό, την έθεσα υπόψιν και των υπόλοιπων εμπλεκόμενων εταιρειών, όπως και του υπουργείου Υγείας, διευκρινίζοντας και πάλι ότι με βάση τις μαρτυρίες ατόμων που μας μίλησαν, δεν ήταν μεμονωμένο περιστατικό.

Ρώτησα την Tikun Olam, την Lavipharm και την Pharmaserve αν έχουν οποιαδήποτε άμεση ή έμμεση σχέση με την ReliefTime Clinic, αφού αν κάποιος επωφελείται από τη συνταγογράφηση μέσω της πλατφόρμας είναι αρχικά η Tikun Olam και δευτερευόντως οι δύο φαρμακευτικές που διακινούν τα προϊόντα της.

Και οι τρεις εταιρείες αρνήθηκαν κατηγορηματικά την ύπαρξη οποιασδήποτε σχέσης, κάτι που τόνισε και η Ελευθερία Ζούρου από την πλευρά της Doctor Anytime. «Δεν θέλουμε να πάρουμε τον ρόλο του πωλητή οποιασδήποτε φαρμακευτικής εταιρείας. Δεν θέλουμε να μας ορίζουν οι στόχοι και η στρατηγική της κάθε φαρμακευτικής. Το asset μου είναι η σχέση με τον ασθενή. Αυτή είναι η στρατηγική μας επιλογή. Και οποιαδήποτε σύνδεση με φαρμακευτική το καταστρατηγεί».

Ως προς το ερώτημα γιατί η Doctor Anytime προσφέρει δωρεάν online chat με γιατρούς μέσω της ReliefTime Clinic εδώ και μήνες, άρα επωμίζεται αυτή το κόστος της ιατρικής πράξης (συνταγογράφηση) αντί για τον ασθενή/εγγεγραμμένο χρήστη της πλατφόρμας, η απάντηση της Ελευθερίας Ζούρου είναι ότι γίνεται για λόγους «brand awareness».

Οι γιατροί, διευκρινίζει, «δεν είναι υπάλληλοί μας», για να έχουν παρουσία στην Doctor Anytime πληρώνουν, εξάλλου από τις συνδρομές των σχεδόν 6.500 συνεργαζόμενων ιατρών προέρχεται και η συντριπτική πλειονότητα των εσόδων της εταιρείας. Οι μοναδικές περιπτώσεις στις οποίες δεν πληρώνουν είναι «όταν χρησιμοποιούμε τον χρόνο τους για να είναι διαθέσιμοι τις ώρες που εμείς θέλουμε», όπως γίνεται στην περίπτωση της ReliefTime Clinic, αλλά και με την υπηρεσία του «προσωπικού γιατρού» που επίσης προσφέρει η Doctor Anytime.

Για τον (γνωστό από την υπόθεση Energa-Hellas Power) επιχειρηματία Βασίλη Μηλιώνη, έναν εκ των βασικών μετόχων και πρόεδρο της Tikun Olam Greece, τα περιστατικά των γιατρών που με συνοπτικές διαδικασίες συνταγογραφούν φαρμακευτική κάνναβη ακόμη και σε άτομα που δεν έχουν πραγματικά κάποιο ιατρικό πρόβλημα, είναι αποτέλεσμα ελλιπούς εκπαίδευσης ή πρόκειται για κάποιες εξαιρέσεις.

«Οι φαρμακευτικές (σ.σ.: Lavipharm & Pharmaserve) εδώ και δύο χρόνια εκπαιδεύουν γιατρούς. Είχαμε δικαίωμα να το κάνουμε και πριν το λανσάρισμα του φαρμάκου. Την έχουν κάνει σωστά τη δουλειά τους; Κατ’ εμέ την έχουν κάνει τέλεια. Γιατί; Σήμερα που μιλάμε από στοιχεία που μπορούμε να συλλέξουμε εμείς, συνταγογραφούν στην Ελλάδα 1.100 γιατροί και άνω, οπότε αυτό το νούμερο για μας είναι τεράστιο»

»Βλέπουμε κάθε μήνα που περνάει τουλάχιστον 50-70 γιατρούς από τις εκπαιδεύσεις των φαρμακευτικών εταιρειών να προστίθενται. Οπότε αν έχετε πετύχει 2, 3, 5 γιατρούς οι οποίοι δεν κάνουν σωστά τη δουλειά τους δώστε τους μας να τους ξαναεκπαιδεύσουμε. […] Θέλω να προστατεύσω την αγορά γιατί είμαι ο μόνος τώρα. Και θέλω να την προστατεύσω γιατί τη δημιούργησα […] Τα κακώς γενόμενα πρέπει να τα αντιμετωπίσουμε», μου είπε.

H Lavipharm απάντησε: «Η Lavipharm δεν εμπλέκεται με κανένα τρόπο στη λειτουργία της ReliefTime Clinic στην ιστοσελίδα Doctor Anytime και συνεπώς δεν έχει ούτε θα μπορούσε να έχει γνώση της ιατρικής κλινικής πρακτικής ή του τρόπου συνταγογράφησης. Τα τελικά προϊόντα φαρμακευτικής κάνναβης απευθύνονται σε ασθενείς που αντιμετωπίζουν χρόνιο πόνο, νευρολογικά συμπτώματα και άλλες σοβαρές παθήσεις. Για τη χορήγηση των σκευασμάτων και τη συνταγογράφηση, κάθε φορά, υπεύθυνος είναι ο θεράπων ιατρός».

»Η εταιρεία δεν εμπλέκεται στην αξιολόγηση της διάγνωσης ή της κλινικής εξέτασης και συνεπώς της παροχής ιατρικών υπηρεσιών είτε πρόκειται για υπηρεσίες τηλεϊατρικής, είτε για επίσκεψη σε κάποιο ιατρείο. Οπότε, δεν μπορούμε να σχολιάσουμε το περιστατικό, ούτε το περιεχόμενο μιας ιατρικής επίσκεψης ή την παροχή υπηρεσιών τηλεϊατρικής». Σε άλλο σημείο των απαντήσεων της, η εταιρεία τονίζει ότι «σε καμία περίπτωση δεν ενθαρρύνει την εκτός ενδείξεων χορήγηση φαρμάκων, αντιθέτως, προάγει την ορθή και εντός ενδείξεων συνταγογράφηση».

Καμία σχέση με όσα διαπιστώσαμε μέσω ρεπορτάζ δεν έχει ούτε η Pharmaserve, όπως τονίζει ο αντιπρόεδρός της Σπύρος Φιλιότης στις απαντήσεις του προς το inside story. «Η εταιρεία μας ουδεμία συνεργασία έχει για το κατωτέρω στο οποίο αναφέρεστε. Η εταιρεία μας ενεργεί και εστιάζει στην επιστημονική ενημέρωση των επιστημόνων υγείας και της επιστημονικής κοινότητας, ως οφείλει σύμφωνα και με την ισχύουσα νομοθεσία […]».

Η στάση του υπουργείου Υγείας

Ο υπουργός Υγείας Άδωνις Γεωργιάδης μας απάντησε ότι: «Δεν μπορώ να γνωρίζω ούτε είναι ζήτημα του υπουργείου Υγείας τη συνομιλία εκάστου ασθενούς με έκαστο ιατρό. Εάν υπάρχει καταγγελία για ιατρό που δεν εκτελεί τα καθήκοντά του, γίνεται στους αρμόδιους φορείς, στα πειθαρχικά όργανα των Ιατρικών Συλλόγων για να τον ελέγξουν. Όπως διαβάζω αυτό που μου λέτε, εάν ένας ασθενής ισχυριστεί ότι πάσχει από χρόνιο πόνο, εμπίπτει στους κανόνες συνταγογράφησης της φαρμακευτικής κάνναβης, και σε κάθε περίπτωση το ηλεκτρονικό σύστημα ηλεκτρονικής συνταγογράφησης δεν επιτρέπει τη συνταγογράφηση εκτός ενδείξεων, αυτό δεν μπορεί να γίνει. Κατά συνέπεια, το κράτος και το Υυπουργείο Υγείας επιτρέπει τη συνταγογράφηση της φαρμακευτικής κάνναβης μόνο για λόγους υγείας και ιατρικούς, και όχι για λόγους ψυχαγωγικούς».

Αυτό που λέει ο υπουργός ισχύει, αλλά δεν είναι όλη η αλήθεια. Ο χρόνιος πόνος (που σχετίζεται με καρκίνο ή παθήσεις του κεντρικού ή περιφερικού νευρικού συστήματος) είναι πράγματι μέσα στις εγκεκριμένες φαρμακευτικές ενδείξεις για τη συνταγογράφηση φαρμακευτικής κάνναβης και στο σύστημα της ηλεκτρονικής συνταγογράφησης είναι συγκεκριμένοι οι κωδικοί που μπορεί να επιλέξει ο γιατρός.

Αυτό που παραλείπει ο Άδωνις Γεωργιάδης να αναφέρει, είναι η ευθύνη του γιατρού να διασταυρώσει τον ισχυρισμό του ασθενή μέσα από την καρτέλα του στην ΗΔΙΚΑ, συνδυαστικά με κάποιες πιο συγκεκριμένες ερωτήσεις. Διαφορετικά, ο καθένας θα μπορούσε σε ένα ηλεκτρονικό chat με γιατρό να ισχυριστεί ό,τι επιθυμεί και να λάβει την ανάλογη συνταγή.

Και οι ποινές για τους γιατρούς που παραβαίνουν το καθήκον τους δεν είναι μικρές. Βάσει του άρθρου 22 του νόμου 4139/2013 με τίτλο «Διακεκριμένες περιπτώσεις», όποιος εκδίδει ως ιατρός συνταγή για τη χορήγηση ναρκωτικών εν γνώσει του ότι δεν υπάρχει πραγματική και συγκεκριμένη ιατρική ένδειξη, κινδυνεύει με κάθειρξη τουλάχιστον δέκα ετών και με χρηματική ποινή από πενήντα χιλιάδες (50.000) ευρώ μέχρι πεντακόσιες χιλιάδες (500.000) ευρώ.

Σύμφωνα με τον Άδωνι Γεωργιάδη, «δεν αποτελεί η φαρμακευτική κάνναβη μέχρι στιγμής ένα προϊόν που έχει υπερβολικά μεγαλύτερη συνταγογράφηση απ’ ό,τι άλλα φαρμακευτικά σκευάσματα. Είναι περίπου στον μέσο όρο των νέων σκευασμάτων. Δεν βλέπουμε δηλαδή κάτι ιδιαίτερα περίεργο». [τα bold δικά μας]

Η αγορά του ενός και οι ευσεβείς πόθοι για το μέγεθός της

Τα προϊόντα της Tikun Olam είναι επί του παρόντος τα μοναδικά στην ελληνική αγορά από τις αρχές του 2024. Ο Άδωνις Γεωργιάδης, τον οποίο συνδέει μακροχρόνια στενή φιλία με τον Βασίλη Μηλιώνη, έχει δεχθεί κριτική για προνομιακή νομοθέτηση υπέρ της εταιρείας του φίλου του. Αφορμή στάθηκε τροπολογία που έφερε τον Νοέμβριο του 2021, όταν ήταν υπουργός Ανάπτυξης, σχετικά με την απαγόρευση εισαγωγής τελικών προϊόντων κάνναβης (άρθρο 71 στον νόμο 4864/2021).

Η τροπολογία ήρθε στη Βουλή τη στιγμή που υπήρχαν διεργασίες ώστε τουλάχιστον μια εταιρεία παραγωγής τελικών προϊόντων φαρμακευτικής κάνναβης, από την Αυστραλία, με μονάδα καλλιέργειας και στη Δανία, να εισάγει προϊόντα στην Ελλάδα. Οι επικριτές κάνουν λόγο για δημιουργία μονοπωλίου/ολιγοπωλίου σε βάρος του ανταγωνισμού και εν τέλει των ασθενών.

Σε σχετικό ερώτημα που του απευθύναμε, ο υπουργός Υγείας απάντησε: «Πρώτον, δεν επιβλήθηκε απαγόρευση με τον νόμο του 2021 […] απλώς διασαφήνιζε και επαναλάμβανε αυτό που ίσχυε ήδη από το νόμο 4523/2018 του ΣΥΡΙΖΑ. Συμφωνώ με αυτήν την απαγόρευση, εάν αυτό με ρωτάτε, για τον εξής λόγο: διότι για να φτιάξουμε στην Ελλάδα τα εργοστάσια φαρμακευτικής κάνναβης με τον τρόπο και την υψηλή ποιότητα και τους υψηλούς κανόνες προστασίας που επιβάλλει η δικιά μας νομοθεσία, χρειάζονται πολύ μεγάλες επενδύσεις και γίνονται για να έχουμε εξασφαλισμένη ποιότητα. Οι αθρόες εισαγωγές θα έβλαπταν αυτόν τον κανόνα» […]

»Αυτοί οι οποίοι λένε τις σχετικές ψευδείς κατηγορίες για προνομιακή νομοθέτηση για την Tikun Olam, είναι συκοφάντες. Το Άρθρο 1, του νόμου του ΣΥΡΙΖΑ, γράφει ρητώς ότι το μόνο που κατ’ εξαίρεση επιτρέπεται είναι η παραγωγή κάνναβης στην Ελλάδα για ιατρικούς σκοπούς με μεταποιητική μονάδα στην Ελλάδα και δεν επιτρέπετο καμία εισαγωγή ποτέ. Άρα δεν άλλαξε κάτι από δικό μου νόμο, ούτε έχει καμία σχέση η όποια προσωπική μου σχέση με τον μέτοχο της Tikun Olam».

Σε άλλο σημείο των απαντήσεών του προς το inside story, ο Γεωργιάδης λέει: «η λειτουργία στην αγορά μίας εταιρείας παραγωγής φαρμακευτικής κάνναβης έχει συμβεί, γιατί η εταιρεία αυτή έτρεξε γρηγορότερα και δαπάνησε πολύ μεγάλα ποσά. Δύναμαι να γνωρίζω όμως ότι ήδη και μία δεύτερη εταιρεία είναι σχεδόν έτοιμη να προχωρήσει στην παραγωγή τελικού προϊόντος για την ελληνική αγορά και έχει ήδη προχωρήσει στη λήψη της άδειας GMP [σ.σ.: ορθή πρακτική παραγωγής] για παραγωγή φαρμάκου […] και απ’ ό,τι φαίνεται μέσα στο 2026 θα έχουμε και τρίτη εταιρεία».

Το πότε θα πάρει μια εταιρεία άδεια παραγωγής και το πότε θα είναι σε θέση να κυκλοφορήσει τελικά προϊόντα φαρμακευτικής κάνναβης είναι κάτι που δεν μπορεί να απαντηθεί με ευκολία. Ως σημείο αναφοράς έχουμε την Tikun Olam, που έχει επενδύσει δεκάδες εκατομμύρια στην Ελλάδα από το 2019, πήρε τον Ιούνιο του 2021 άδεια για την έναρξη λειτουργίας του εργοστασίου της στην Κόρινθο και τα τελικά της προϊόντα κυκλοφόρησαν 2,5 χρόνια μετά.

Τουλάχιστον μέχρι στιγμής όμως, το πραγματικό μέγεθος της ελληνικής αγοράς φαρμακευτικής κάνναβης δεν φαίνεται ικανό για την απόσβεση των εκατομμυρίων που έχουν επενδυθεί. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία από το υπουργείο Υγείας, από το 2024 μέχρι σήμερα που ξεκίνησε η χορήγηση προϊόντων φαρμακευτικής κάνναβης στην Ελλάδα έχουμε στο σύνολο 3.067 μοναδικούς ασθενείς το 2024 και 7.430 μέχρι στιγμής το 2025.

Ο αριθμός αυτός, σχεδόν 1,5 χρόνο μετά την πρώτη συνταγογράφηση, υπολείπεται κατά πολύ από τα μεγέθη που θεωρούν οι εταιρείες που χώρου ότι μπορεί να φτάσει η εγχώρια αγορά. «Βάσει επιδημιολογικών στοιχείων, μόνο οι ασθενείς που πάσχουν από Νευροπαθητικό Πόνο και είναι ήδη σε άλλες θεραπείες αλλά δεν ανταποκρίνονται επαρκώς υπολογίζονται σε περίπου 200.000», γράφει η Lavipharm στις απαντήσεις της προς το inside story.

Ο Βασίλης Μηλιώνης της Tikun Olam Greece από την πλευρά του αναφέρει ότι επιθυμία της εταιρείας είναι να διευρυνθούν οι θεραπευτικές ενδείξεις – κάτι μάλλον αναμενόμενο. «Αν ο ΕΟΦ με τον οποίον είμαστε σε διαρκή επικοινωνία γιατί καταθέτουμε μελέτες, εγκρίνει και άλλες ενδείξεις όπως είναι η νόσος Κρον, η Διαταραχή μετατραυματικού άγχους (PTSD), η αϋπνία, το γλαύκωμα και το σύνδρομο Τουρέτ, οι ασθενείς στην Ελλάδα θα πάνε στους 300.000».

Όπως εξηγεί, η Tikun Olam έχει επενδύσει στην Ελλάδα σχεδόν 55 εκατ. ευρώ και το εργοστάσιο της στην Κορινθία –όταν φτάσει να λειτουργεί στη μέγιστη δυναμική του στο τέλος του 2026 με αρχές του 2027– θα έχει τη δυνατότητα να καλύψει τις ανάγκες 40.000 ασθενών (εντός και εκτός Ελλάδας αφού έχει ξεκινήσει και τις εξαγωγές). Άρα –σύμφωνα με τον ίδιο– υπάρχει αρκετός χώρος στην ελληνική αγορά και για όλες τις άλλες εταιρείες που επενδύουν σε εργοστάσια στην Ελλάδα και ετοιμάζονται να κυκλοφορήσουν τα δικά τους τελικά προϊόντα το προσεχές διάστημα.

Από την πλευρά του ΕΟΦ πάντως, η πρόεδρος της Ειδικής Επιστημονικής Επιτροπής Τελικών Προϊόντων Φαρμακευτικής Κάνναβης ξεκαθαρίζει στο inside story ότι «δεν υπάρχει άμεσο ενδεχόμενο να διευρυνθούν οι θεραπευτικές ενδείξεις, γιατί δεν έχουμε δεδομένα».

Η διαφήμιση

Με την απόφαση του υπουργού Υγείας που εκδόθηκε τον περασμένο Μάρτιο, ρυθμίστηκε και η διαφήμιση των εφαρμογών τηλεϊατρικής, η οποία είχε ξεκινήσει ήδη στα social media από την Doctor Anytime. Η υπουργική απόφαση την επιτρέπει.

Άρα η ReliefTime Clinic μπορεί να διαφημίζεται. Όμως απαγορεύεται ρητά να διαφημίζονται συνταγογραφούμενα φάρμακα ή φάρμακα που περιέχουν ψυχοτρόπες ή ναρκωτικές ουσίες, όπως τα προϊόντα φαρμακευτικής κάνναβης. Κάπως έτσι φτάσαμε στον συνειρμό που θέσαμε υπόψιν της Ζούρου: όταν διαφημίζεται η ReliefTime Clinic, η οποία εκ των πραγμάτων είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη συνταγογράφηση της φαρμακευτικής κάνναβης, δεν ισοδυναμεί αυτό με έμμεση διαφήμιση του τελικού προϊόντος, που απαγορεύεται ρητά;

Η απάντησή της ήταν μη αναμενόμενη, για όποιον έχει επισκεφθεί την πλατφόρμα. «Το ReliefTime Clinic δεν είναι μόνο φαρμακευτική κάνναβη· είναι οτιδήποτε σχετίζεται με τη διαχείριση του πόνου», μας είπε. «Ο γιατρός μπορεί να κρίνει ότι δεν πρέπει να χρησιμοποιήσει το THC, οπότε μπορεί να σου δώσει CBD ή αναλγητικά».

Της επεσήμανα ότι αυτό δεν είναι αντιληπτό στον επισκέπτη της πλατφόρμας, διότι όλο το λεκτικό παραπέμπει στη φαρμακευτική κάνναβη (δηλαδή σε σκευάσματα με υψηλή περιεκτικότητα σε THC και όχι π.χ. σε CBD που δεν είναι ψυχοδραστικό, πόσο μάλλον σε άλλα καθιερωμένα αναλγητικά).

FILE PHOTO: Cannabis plants grow inside the Tilray factory hothouse in Cantanhede, Portugal April 24, 2019. REUTERS/Rafael Marchante/File Photo

«Κατευθυνθήκαμε εκεί γιατί έχει ένα γίνει ένα τεράστιο trend η κάνναβη και έχει αποτελεσματικότητα, γι’ αυτό σκεφτήκαμε να το χτίσουμε γύρω από αυτό. Αλλά οι γιατροί σίγουρα δεν οδηγούνται μόνο προς αυτή την κατεύθυνση, γράφουν και άλλα πράγματα».

Πάντως τα άτομα που μίλησαν στο inside story υπό καθεστώς ανωνυμίας και εγγράφηκαν στο ReliefTime Clinic αναζητώντας λύση σε προβλήματα όπως πόνος στον αυχένα λόγω καθιστικής ζωής και πόνος στη μέση από έντονη γυμναστική ή από κάταγμα, μας είπαν ότι οι γιατροί που συνομίλησαν τους συνταγογράφησαν φαρμακευτική κάνναβη, χωρίς να προτείνουν κάτι άλλο πρώτα. Η διάγνωσή τους ήταν «άλλος χρόνιος πόνος».

Την ερώτηση περί έμμεσης διαφήμισης κάναμε και στον υπουργό Υγείας Άδωνι Γεωργιάδη. Η απάντησή του ήταν: «Η Doctor Anytime είναι μία πλατφόρμα ψηφιακών υπηρεσιών, που τι κάνει; Ενώνει τον ασθενή με τους γιατρούς. Η ίδια δεν παρέχει υπηρεσίες. Πάντοτε ο γιατρός στο τέλος αποφασίζει και αυτός συνταγογραφεί. Αυτό δεν είναι παράνομο, επιτρέπεται. Σύμφωνα δε με τη νομοθεσία εμπίπτει κανονικά στους κανόνες της τηλεϊατρικής. Άλλωστε τέτοιου τύπου πλατφόρμες υπάρχουν πια σχεδόν σε όλον τον κόσμο».

Την ιδέα πάντως για το τι θα πω στον γιατρό με τον οποίον είχα το δωρεάν online chat την πήρα από ένα από τα βιντεάκια που κυκλοφορούν στα social media από άτομα που προωθούν την συγκεκριμένη πλατφόρμα, κάποια επί πληρωμή από την Doctor Anytime, στο πλαίσιο της διαφημιστικής καμπάνιας για την ReliefTime Clinic.

Πηγή: inside story